Қазақстанға сауда энергетикалық қатынастарын қайта қарау қажет – сарапшы

Бұл туралы жақында мұнай-газ саласындағы Қазақстан-Қытай ынтымақтастығына арналған халықаралық конференцияға қатысушылар айтты.

Жалғасы. Бірінші бөлімді де оқыңыз.

Ауқымы үлкен, бірақ біртіндеп төмендейді

Вячеслав Додонов біздің мұнайда қытайлық капиталдың болуы туралы статистика айтарлықтай төмен болғанымен, жалпы қытайлық инвестициялық белсенділік шынымен төмендейді деп санайды.

– Статистика көрсеткендей, қытай капиталының инвестициялық қатысуының құлдырауы басқа индикаторларда жанама растауға ие болуда. Олардың бірі қайта инвестициялау арқылы инвестициялардың маңызды көзі болып табылатын мұнай секторы компанияларының кірістері болып табылады, – деп атап өтті ол.

Қытай капиталы бар ірі мұнай компаниялары он жыл ішінде салық төлемдерін азайтады. Ал басқалары, керісінше, оларды көбірек төлей бастайды.

Кейбір жағдайларда салық төлемдерінің азаюы айтарлықтай жоғары. Додоновтың мәліметі бойынша, “СНПС-Ақтөбемұнайгаз” ЖШС-нде ол бес еседен астам”, ал Қаражанбасмұнайда ” – екі еседен астам, “Маңғыстаумұнайгаз” АҚ-да екі есеге жуық.

Ал америкалық “Теңізшевройл” бұл төлемдерді 1,7 есеге арттырған. Ал Қарашығанақ пен Қашағанның еуропалық операторлары – үш және алты жарым есе.

Қазақстандық “Ембімұнайгаз” АҚ – екі есе

— Қазақстанның мұнай-газ саласында қытайлық компаниялардың қатысу ауқымын бағалаудың дұрыс екендігіне қарамастан, олардың инвестициялық белсенділігінің төмендеу үрдісінің өзі де дұрыс, – деп қорытындылады Додонов.

Сарапшы тағы бірнеше жалпы тұжырымдар жасады, оларды тезистермен түсіндірді:

• Қазақстанның мұнай-газ саласындағы номиналды қытайлық инвестициялар соңғы сегіз жыл ішінде қысқарудың тұрақты үрдісін көрсетіп отыр
• номиналды қытай инвестицияларының статистикасы саладағы нақты қытай капиталының бөлігі өте аз екенін көрсетеді
• Қазақстанда өндірілетін мұнайдың жалпы көлеміндегі қытай компанияларының үлесін бағалау соңғы он жыл ішінде ҚХР компаниялары санының мұнай саласында қысқарғанын көрсетеді
• қытайлық инвестициялардың ауқымы статистикалық көрсеткіштерден ондаған есе асады деп болжауға болады
• қытай инвестицияларының көлемі төмендеуде, оған қытай капиталының қатысы бар мұнай-газ секторы компанияларының кірістері мен төлейтін салықтарының көрсеткіштері жанама түрде дәлел бола алады
• басқа елдердің ұқсас көрсеткіштері өсуде, бұл жалпы көлемде қытай инвестицияларының үлесін одан әрі қысқартады.

Қытай экономикасы энергияға деген сұраныстың жақсы көзі болды

ҚазҰУ Еуразиялық ғылыми-зерттеу орталығының директоры Ғалия Мовкебаева ЕАЭО мүшелерінің ынтымақтастығындағы негізгі факторлардың бірі —

энергия ресурстарының экономикалық дамуы мен таралуының біркелкі еместігі

екенін атап өтті. Бұдан басқа, әлемдік нарықта энергия ресурстарына сұраныс төмендеуде, дәлірек айтқанда Ресей мен Қазақстан экономикасы осыған тәуелді.

– Энергетикалық қауіпсіздіктің ұлғайып келе жатқан тәуекелдері ЕАЭО-ға қатысушы елдерді Еуразиялық экономикалық одақ шеңберіндегі ғана емес, одан тыс жерлердегі де өздерінің энергетикалық сауда қатынастарын қайта қарауға көндіруге тиіс, – деді Мовкебаева.

Қытай экономикасы энергия ресурстарына сұраныстың жақсы көзі болды

Сонымен қатар, Қытай сауда серіктесі ретінде де өте маңызды рөл атқарады.

– Қытай ұсынған және оның тек жақын көрші елдерді ғана емес, Азияны Еуропамен жақындастыруға ұмтылған Жібек жолы экономикалық белдеуінің бастамасы

өңірлік өзгерістерге әкеліп қана қоймайды, жаһандық геосаяси және геоэкономикалық салдарларға да алып келеді

Инфрақұрылымдық жобалар мен жаңа экономикалық аймақтар желісі Оңтүстік-Шығыс Азия, Оңтүстік Азия және Орталық Азиядағы нарық пен инвестициялық мүмкіндіктерге жол ашуға, сондай-ақ ЕО-мен сауда мен ынтымақтастықты ынталандыруға бағытталған, – деп мәлімдеді Мовкебаева.

Ол сондай-ақ Қытайдың ЕАЭО елдерімен инфрақұрылымдық жобалары негізінен екі жақты екенін атап өтті.

ЕАЭО елдеріне бірыңғай энергетикалық жүйенің іркіліссіз жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін инвестициялар қажет, ал Қытай энергия көздерін әртараптандыруға мұқтаж. Ортақ шекара делдалдарсыз жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

– Энергетикалық ынтымақтастық бірлесіп дамудың жаңа тұжырымдамасына негізделуі мүмкін

мұнда жобаларға қатысушы елдер ресми одақтастық қарым-қатынас жасамайды, бірақ теңдей дәрежеде еркін сипатқа ие болады

Қытай үкіметінің пікірінше, энергетикалық стратегияның негізгі мақсаты – еркін энергетикалық нарықты алға жылжыту. Еуразия өңіріндегі неғұрлым маңызды тәуекелдердің геосаяси және геоэкономикалық тәсілдерін қолдана отырып, бағалау және сценарийлік болжау мынадай қорытынды жасауға мүмкіндік береді:

егер АЭС Қытаймен және ЕО-мен ынтымақтастықтың бірегей үлгісін таппаса, ол ЕО мен Қытай арасындағы көлік көпірі ғана бола алады,

– деді Мовкебаева.

Үлкен еуразиялық интеграция әбден мүмкін

Сарапшы бірқатар ұсыныстар айтты:

• мұнай мен газды барлау және өндіру орындарында жобаларды анықтау және өндіру
• Мұнай және мұнай өнімдерін ЕАЭО-ЖЖЭБ осі бойынша жеткізу үшін көлік, қойма және инфрақұрылым объектілерінің құрылысын салу және оларға қызмет көрсету, бұл энергетикалық сектордағы өндірістің өсуіне, инвестициялық ағындардың артуына, тұтынушылар үшін энергияның қолжетімділігін арттыруға, экспорттық мүмкіндіктерді кеңейтуге және транзиттік ағындарды оңтайландыруға алып келеді
• бастапқы және қайталама, жаңартылатын және жаңартылмайтын энергия көздерін пайдалана отырып, электр энергетикасы және энергия тиімділігі саласында бірлескен жобаларды қалыптастыру
• Еуропалық Одақтың тәжірибесі бойынша жаңартылатын энергия көздерін, әсіресе күн және жел энергиясы көздерін пайдалануды кеңейту, сондай-ақ ЕАЭО мен Қытайдың энергетикалық стратегияларына да қосқан жөн
• энергия ресурстарының құнын анықтау тізбегіндегі әртүрлі механизмдерге бағалау жүргізу және т.б. Бұл әлемдік бағаларға тәуелділікті азайтуға мүмкіндік береді, сондай-ақ нарықтық бағаны қалыптастыруда негізгі рөл атқаратын болады, өйткені Еуразиялық энергетикалық консорциумға әлемдік энергетикалық ресурстардың басым бөлігі келетін болады
• ҒЗТКЖ-ны неғұрлым кеңінен енгізу үшін механизмдерді әзірлеу
• инновациялық технологияларды енгізу
• энергиямен жабдықтау қауіпсіздігін арттыру үшін энергия ресурстары көздерін әртараптандыру

– Әлемдік энергетикалық карта біздің көз алдымызда өзгеруде. ЕАЭО ортақ энергетикалық нарық құра отырып, өзін жаһандық энергетикалық күш ретінде көрсетеді.

Лиссабоннан Владивостокқа дейінгі үлкен еуразиялық интеграция ЕАЭО-ЕО-ЖЖЭБ ұштасуы нәтижесінде шындыққа айналуы мүмкін,

– деп түйіндеді Мовкебаева.