Қазақстанда зорлық-зомбылықтан өзін-өзі қорғайтын әйелдерді соттайды

Зүлфия Байсақова

Бірақ бұл ортақ статистика. Үйдегі зорлық-зомбылық құрбандарын шартты түрде бес санатқа бөлеміз:

• шыдап жүре береді, ешкімнің көмегіне жүгінбейді
• полицияның көмегіне жүгінеді, бірақ құқық бұзушымен бірге өмір сүруді жалғастырады
• терезеден секіреді
• өзін-өзі қорғау кезінде қылмыскерді өлтіреді
• тиранмен қарым-қатынасты тоқтататындар

Шыдағам, шыдап жүрмін және шыдай бермекпін

Бірінші санат ешқандай статистикада көрінбейді. Анонимді сауалнамалардан басқа.

2020 жылы желтоқсанда Президент жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі Қазақстандық Ұлттық комиссия мен адам құқықтары жөніндегі уәкіл Қазақстанның Ыстамбұл конвенциясына қосылу перспективалары туралы консультациялар өткізген кезде, “БҰҰ-әйелдер” құрылымы әлемдегі тұрмыстық зорлық-зомбылық ауқымының жуықтап жазылған цифрларын белгіледі.

“COVID-19 басталғанға дейін әйелдер мен қыздарға қатысты зорлық-зомбылық пандемия деңгейіне жетті.

2019 жылы әлемде 243 миллион әйел мен қыз интимдік серіктес тарапынан зорлық-зомбылыққа ұшырады”,

“БҰҰ-әйелдер” құрылымының Еуропа мен Орталық Азия елдері үшін Өңірлік кеңсесінің үйлестірушісі Наргис Азизова атап өтті. — Дегенмен, зорлық-зомбылыққа ұшыраған әйелдердің 40 пайызы бұл туралы хабарлайды немесе көмек сұрайды. Коронавирустың таралуын тоқтату үшін елдер оқшаулау шараларын қолданған сайын, әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық, әсіресе тұрмыстық зорлық-зомбылық күшейе түсті.

Кейбір елдерде сенім телефондарына қоңырау шалу саны бес есеге артты

Біріккен Ұлттар Ұйымының халық саны Қорының (ЮНФПА) бағалауы бойынша карантиннің әр үш айында жаңа зардап шеккендер саны артып отырды – бұл қосымша 15 миллион әйел”.

Қазақстанның Ұлттық статистика бюросы бұл туралы деректерді келтіреді

2020 жылы әйелдерге қатысты тіркелген тұрмыстық зорлық-зомбылық оқиғаларының саны 63,5 мыңды құрады

Шымкент, Алматы және Алматы облысы көш бастап тұр. 2019 жылы 100 мыңға жуық әйел үй тирандарынан ресми түрде зардап шекті. Ширек бөлігі — алматылықтар. Бұл белгілі жағдайлар отбасылық төбелестердің тек 40%-ы деп санасақ та, цифрлар таңғалдырмай қоймайды. Ресми деректер бойынша, қазақстандық әйелдердің кем дегенде 16%-ы өмір бойы кемінде бір рет жыныстық серіктес тарапынан зорлық-зомбылыққа ұшыраған.

Мен полицияға шағымданамын

Тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарының екінші санаты — кем дегенде бір рет жәбірленуші ретінде қылмыстық ақпаратқа түскен әйелдер.

Соңғы жылдары отбасылық-тұрмыстық жанжалдардың тіркелген жағдайларының төмендеу үрдісі байқалады. Мысалы, 2016 жылы олар 124,2 мың, 2017 жылы — 119,6 мың, 2018 жылы — 115,2 мың болды.

Бірақ құқық қорғаушылар бұл

тек 2017 жылы Қылмыстық кодекстің екі бабын қылмыссыздандыруға байланысты — 108 (денсаулыққа жеңіл зиян келтіру) және 109 (ұрып-соғу)

Қылмыстық құқық саласындағы танымал ғалым Қуат Рахымбердиннің айтуынша, әріптестерімен бірге 2021 жылдың басында тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы күрестің құқықтық мәселелеріне арналған зерттеу жүргізген.

— Біз қолданыстағы қылмыстық, қылмыстық процесс және әкімшілік заңнамалардың халықаралық стандарттарға, БҰҰ конвенцияларына сәйкестігі тұрғысынан талдау жүргіздік, – деді заң ғылымдарының докторы. – Әсіресе әйелдердің құқықтарын зорлық-зомбылықтан қорғау мәселелері жөніндегі Ыстамбұл конвенциясына тоқталдық.

Көптеген түрлі проблемалар анықталды. Біріншісі — денсаулыққа жеңіл зиян келтіру мен ұрып-соғуды қылмыс деп танымау.

Отбасылық-тұрмыстық саладағы физикалық зорлық-зомбылық ұрудан басталатыны бәріне түсінікті. Айтпақшы, шапалақтар да оларға жатады

Қандай да бір себептермен, арнайы криминологиялық зерттеусіз, біздің заң шығарушылар қылмыстың бұл түрін Қылмыстық кодекстен шығарып, оларды әкімшілік құқық бұзушылық санатына ауыстырды. Жанжал шығарушылар үшін зардаптарды елестетіп көріңіз — оларға қылмыстық жаза немесе қазір әкімшілік жаза қолданылды. Бұл айыппұл, ескерту немесе 15 күнге дейін қамауға алу.

Сондықтан аталған құрамдарды қылмыстық заңнамаға қайтару қажет деп санаймыз. Мұны тек қоғамшылдар ғана емес, ішкі істер органдарының қызметкерлері де, әсіресе учаскелік полиция қызметкерлері де айтады.

Ғалымның айтуынша, қылмыстық заңнамада неке қиюға мәжбүрлеу сияқты қылмыс жоқ. Елдің оңтүстігінде бұл өте жиі кездесетін құбылыс.

Мен шаршадым… кет

Тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарының үшінші санаты — суицид жасағандар. Алайда, 22 қарашада Алматыда әйел үш баласын 9 қабаттан лақтырып, кейін өзі секіріп кеткен сенсациялық жағдайды қоспағанда, әйелдердің өз-өзіне қол жұмсауының басты себебі отбасындағы проблемалар дейтіндей басқа жағдайлар жоқ.

Кем дегенде, ресми статистика бойынша, соңғы үш жылда Қазақстанда ҚР ҚК 105-бабы бойынша жүздеген қылмыстық іс қозғалса да (өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізу), сотқа дейін бірнешеуі ғана жетеді.

Құқыққорғаушылар қаза тапқан адамға өз-өзіне қол салуға не түрткі болғанының астарын білуге ұмтылғанша, трагедияны жазатайым оқиға немесе депрессияға жаба салғанды жөн көреді дегенді айтады.

Тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарының төртінші санаты, әдетте, бас бостандығынан айыру мекемелеріне тоғытылады.

Құқық қорғау ұйымдарының мәліметтері бойынша, Қазақстанда сотталған әйелдердің 12%-ға жуығы агрессор күйеулерін өлтірген

Қазақстанда тіркелген әйелдерге қатысты отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық оқиғаларының және жеке адамға қарсы қылмыстары үшін оларға қарсы қылмыстық істердің саны көп болған жағдайда ҚР ҚК 99-бабы (Адам өлтіру) бойынша жауапкершілікке көбірек тартылған. Ал оған ең көп мерзім береді.

Біз онша ауыр емес баптар үшін өте аз қозғалған және сотқа жеткізілген қылмыстық істерді санадық — мысалы, аффект жағдайында кісі өлтіру, өзін-өзі қорғаудың рұқсат етілген шегінен асып кету. Өлтіргендер — әйелдер. Нүкте.

Негізсіз болмау үшін алдыңғы екі жылдың көрсеткіштерін 2021 жылдың 10 айымен салыстырайық.

Сонымен, 2019 жылдың 10 айында қазақстандық әйелдер 83 мың құқық бұзушылық жасады, оның ішінде 77,8 мыңы — қылмыс:

• 144 — кісі өлтіру (99-бап)
• 1 — аффект жағдайындағы кісі өлтіру (101-бап)
• 0 — жол берілетін өзін-өзі қорғау шегінен асып кету (102-бап)
• 16 — абайсызда өлтіріп алу (104-бап)
• 236 — денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру (106-бап)
• 2 — жол берілетін өзін-өзі қорғау шегінен асып, денсаулыққа ауыр зиян келтіру (112-бап)

Сонымен қатар, осы статистикадан бұл әйелдердің кімге қарсы қылмыс жасағаны түсініксіз. Бұл әйелдердің қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы жалпы ақпарат.

2020 жылы бұл статистика басқаша. 1 қарашадағы жағдай бойынша әйелдер барлығы 53,7 мың құқық бұзушылық жасады, оның 48,6 мыңы — қылмыс:

• 112 — кісі өлтіру (99-бап)
• 1 — аффект жағдайында кісі өлтіру (101-бап)
• 0 — жол берілетін өзін-өзі қорғау шегінен асып кету (102-бап)
• 10 — абайсызда өлтіріп алу (104-бап)
• 197 — денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру (106-бап)
• 1 — жол берілетін өзін-өзі қорғау шегінен асып, денсаулыққа ауыр зиян келтіру (112-бап)

2021 жылдың 10 айында қазақстандық әйелдер заңды 52,1 мың рет бұзды. Оның ішінде 47,3 мыңы қылмыс жасаған:

• 109 — кісі өлтіру (99-бап)
• 1 — аффект жағдайындағы кісі өлтіру (101-бап)
• 0 — жол берілетін өзін-өзі қорғау шегінен асып кету (102-бап)
• 11 — абайсызда өлтіріп алу (104-бап)
• 176 — денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру (106-бап)
• 0 — жол берілетін өзін-өзі қорғау шегінен асып, денсаулыққа ауыр зиян келтіру (112-бап)

Кім аз зардап шексе, сол кінәлі

Яғни, егер осы статистиканы талдайтын болсақ, қазақстандық әйелдер салқынқанды қасақана өлтірушілер болып шығады.

Халықаралық құқықтық институттар өз баяндамаларында қазақстандық сот төрелігінің қатаңдығын жиі атап өтеді. Ол тірі қалған адамды қылмысқа кінәлі деп тануға бейім

Көп жағдайда қайғылы оқиға қалай болғанына қарамастан.

Қазақстандық колониялардағы күйеулерін өлтіру бойынша мерзімін өтеп жатқан әйелдермен репортаждарды қарасақ, олардың көбі үйдегі мас агрессордан қолда бар құралдармен қорғанған. Бірақ егер ол орнында қайтыс болса, әйелге аффект жағдайында кісі өлтіргені үшін емес, кісі өлтіргені үшін мерзім беріледі.

Егер жанжал тудырушы отбасылық драмадан кейін қайтыс болса, әйел 112 емес, 106 бап бойынша айыпталады

Тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жазалардың жалпы жиынтығы — әйелдерін ұрғаны үшін ер адамдарға айыппұл, ал әйелдерге өмірлерін сақтап қалуға тырысқаны үшін — мерзім тағайындалады.

2018 жылы атақты қазақстандық мәнерлеп сырғанаушы Денис Теннің өлімінен кейін белгілі адвокат Виталий Воронов біздің порталға оның мансабында “шекаралық” жағдайлардың қаншалықты жиі болғанын айтып берді. Оның айтуынша,

тергеудің нәтижесі көбіне тергеудің кәсібилігі мен дұрыс тәпсірлеуге байланысты. Ол біздің кеңес заманынан бері ауырлау жазаға қарай ауып тұрады

Сондықтан, агрессорлардан дағдарыс орталықтарына немесе жаңа өмірге қашып құтылған әйелдер қылмыскерге күшпен жауап бергісі келген кездер көп болғанын айтады.

Сондықтан үкіметтік емес ұйымдар отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алуды ең тиімді деп санайды. Бұл бойынша халықаралық құқықтық ұйымдардың өкілдерімен бірге қазір Президент жанындағы Әйелдер істері жөніндегі Ұлттық комиссия қарқынды жұмыс істеуде.