Нұр-Сұлтан
Қазір
-4
Ертең
-2
USD
450
+0.72
EUR
490
+1.14
RUB
4.89
+0.01

Қазақстанда революция жоғары жақтан басталды — саясаттанушы

111

Конституцияға түзетулер дайындаған жұмыс тобы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына арнаған кейінгі Жолдауында айтқан тілектерін ескеріпті.

“Конституцияға енгізілетін түзетулер Тәуелсіз Қазақстан тарихында жаңа тарауды бастайтынына сенімдімін. Бұл жаңа Қазақстанның құрылысындағы маңызды кезең”, — деді Тоқаев 22 сәуірде Конституцияға өзгерістер енгізу мәселелеріне арналған кеңесте.

“Альтернатива” өзекті зерттеулер орталығының директоры, саясаттанушы Андрей Чеботарев ел үшін шын мәнінде тарихи және тағдырлы кезең күтетінін мәлімдеді.

Парламент пен мәслихаттар

— Андрей Евгеньевич, президенттің өкілеттігі қысқаруда, Парламент пен мәслихаттардың ролі күшеюде. Бұл жақсы ма, жаман ба? Бір жағынан, күшті президент кем дегенде қандай да бір тәртіп орнатады, ал егер билік әртүрлі бағытта таралса, ол нашарлап кетпей ме?

— Президент өкілеттігінің негізгі бөлігі ешқайда кетпейді деп ойлаймын. Ал Парламенттің және биліктің өкілді органдарының күшеюі, ең алдымен, заң шығару және норма шығару процесінде дербес болады. Оған қоса, олардың қазіргі және кеңейтілетін өз өкілеттіктері аясында атқарушы органдардың қызметін бақылаумен айналысуы өте маңызды.

Әрине, бұл жерде саяси партиялардың елді басқару процесіне қатысуы өте маңызды

Мажоритарлық жүйенің оралуы осы процеске және басқа саяси партияларда тұратын немесе тұрмайтын азаматтардың едәуір бөлігіне қатыстылық тетігін береді.

Сайлау жүйесін реформалау

— Сіз Парламент пен мәслихаттардың қосымша өкілеттіктері ел үшін тиімді пайдаланылатынына сенесіз бе? Өйткені, олар қазіргі құқықтар мен міндеттерді пайдаланып, үнемі сынға ұшырап келді.

— Мұнда көп нәрсе бірқатар факторға байланысты. Сіз адами факторды атап өттіңіз және бұл депутаттардың парламент пен мәслихаттарға қалай келгенін бәрі түсінеді. Дегенмен, менің ойымша, мәслихат депутаттарын сайлаудың бара-бар жүйесіне көшу жағдайды жақсартқанын көріп отырмын.

Өзінің партияға қатыстылығын сезінетін және өз өңірлеріндегі немесе елді мекендердегі жағдайды жақсарту үшін партиялық тетіктерді пайдалануға тырысатын адамдар келді

Сондықтан, әлі де белгілі бір артықшылықтар бар. Егер олар кей тұста араластырып, кей жерде мажоритарлық жүйені толығымен қайтарса, менің ойымша, бұл жағдайды жақсартады.
Оның үстіне, қазір жаңа саяси партиялардың қалыптасу процесі жүріп жатыр. Ең бастысы, билік оларға тіркеуді береді. Екінші жағынан,

сайлау қандай да бір әкімшілік ықпалсыз өткізілетін кезде бізде сайлау жүйесіне толыққанды реформа жүргізу өте маңызды

Бұл атқарушы биліктің сайлау комиссияларына қысым көрсетпеуі үшін қажет.

Бара-бара демократизияландыру

— Ал бұл тұрғыда Конституция бірдеңені өзгерте ме, жоқ па? Мүмкін, қазіргі биліктің мұндай қалауы пайда болған да шығар және елдің басты Заңында механизм пайда болмайтын шығар?

— Бұл жерде әңгіме сайлау заңнамасын өзгерту туралы болып отыр. Президент өз Жолдауында тиісті шараларды белгіледі. Мүмкін, қоғам өз ұсынысын айта жатар.

Түсініп алайық, қазір билеуші элита билікті толығымен беруге дайын емес

Президент пен истеблишмент өкілдерінің көпшілігінде не істеу керегін айқын көрсетіп берген жақсы мысал бар — Кеңес Одағы. Бастапқыда реформалар абайлап, сақтықпен жасала бастаған, кейін билік Кеңес Одағының Коммунистік партиясы монополиясын жоюя бастаған еді, нәтижесінде басқаруды жоғалтып, елді құлдыратты.

Біздің билік қаңтар оқиғаларынан есеңгіреп, әйтеуір өткерді, сондықтан бірін қалдырмай демократизациялайды дегенге асықпай-ақ қою керек

Тағы бір нәрсе, билік қандай да бір институттар, сол партияларды құру керегін, адамдарға охлократияға жол бермеу үшін елді басқаруға сындарлы негізде қатысуға мүмкіндік беру керегін түсінеді.

Адам құқықтары институттары

— Адам құқықтары саласындағы сарапшылар Конституциялық соттың құрылуы мен омбудсменге қосымша құқықтар — Тәуелсіздік, есепсіздік, қолсұғылмаушылық беруді белгілі бір жетістік деп атайды. Сіздің ойыңызша, ондаған жыл бойы азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын бұзғаны туралы мәлімдеген біздің тәуелсіз құқыққорғаушыларымыз дәл осыған ұмтылды ма?

— Конституциялық сот туралы айтатын болсақ, бұл шынымен алға басқан қадам. Ол Қазақстанда 1992-1995 жылдары болған. Адамдар, саяси партиялар мен қоғамдық бірлестіктер оған тыныш кіріп, өз құқықтары мен бостандықтарын қорғай алды.

Ең бастысы, бұл жаңа механизм жұмыс істейді. Біздің сот жүйесіндей емес, объективті түрде жұмыс істеді

Омбудсменге келетін болсақ, көп нәрсе өкілеттіктерге байланысты емес, бұл лауазымды кім атқаратынына байланысты. Мен Эльвира Әзімованың белсенділік танытып отырғанын, оның белгілі бір жетістіктері бар екенін көріп отырмын. Бірақ егер ол азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға көмектесетін қосымша өкілеттіктерді алса, бұл тек пайдалы болады.
Ал қазір қоғамдық бақылау туралы заң қандай болатыны өте маңызды. Қазір бұл заң жобасы Парламентте қаралуда.

Ол қабылданған кезде, бұл құқық қорғау және басқа да қоғамдық ұйымдардың атқарушы құрылымдардың жұмысына ықпал ету, қатысу, бақылау мүмкіндіктерін едәуір арттырады

Заңды қабылдағаннан кейін олар пенитенциарлық мекемелерге жиі баруға, азаптауларға және тергеу мен анықтаудың басқа да заңсыз әдістеріне жол бермеуге мүмкіндік алады. Бұл қалай жұмыс істейтінін көрейік.

Жер және табиғи ресурстар

— Өзгерістердегі маңызды мәселе табиғи ресурстар мен жерге қатысты. Конституциялық баптың жаңа редакциясында олар мемлекетке оларды басқару құқығын беретін адамдарға тиесілі. Сонда түбегейлі не өзгереді? Бұл 2016 жылғы жер мәселесін шеше ме?

— Негізінде, жер мен табиғи ресурстар халыққа тиесілі деген тұжырым кеңес заманынан бері бар. Ол қандай да бір түрде 1993 жылғы Қазақстанның алғашқы Конституциясында болған және қазір де бар.

Бұл жерде мемлекет бұл жалпыхалықтық меншік екенін ашық айтып отыр, бірақ оны мемлекет халықтың атынан басқарады

Яғни, мен мұны табиғи ресурстарды басқару үшін осы жағдайды заңдастыру әрекеті деп санаймын.

Тағы бір нәрсе, мемлекет өз кезегінде Президенттің айтқанын естіп қана қоймай, қоғамға ашық болып, есеп беруі керек. Бұл халық мүлікті және ресурстарды қалай басқаратынын, ақша қайда кететінін білуі үшін қажет. Тағы да жақсы заңдар жазып, түзетулер қабылдауға болады, бірақ егер шенеуніктер мен отандастар арасында жағдай өзгермесе, бәрі бұрынғыдай қала бермек.

Тарихи шаралар кешені

— Конституцияға қандай түзетулерді шынымен де тарихи деп айтар едіңіз?

— Президенттің жақын туыстарына мемлекеттік лауазымдарды және квазимемлекеттік секторда лауазымдарды атқаруға тыйым салу туралы нормаларды бекіту. Бұл шын мәнінде нонсенс. Әлемде мұндай аналогтар жоқ.

Бұл елде бұрын болған саяси және экономикалық тәжірибеге негізделген қазақстандық ноу-хау

Әрине, бұл стандартты емес шешім болса да, бірақ бұл бұдан былай ештеңе жасамауға мүмкіндік береді.
Сонымен, әрине, көптеген норма Конституцияда белгілі бір редакцияда бекітілген немесе заңнамалық деңгейде көрініс тапқан.

Сондықтан Президент Жолдауында айтылған күн тәртібінің өзі революциялық, онда конституциялық қана емес, заңнамалық шаралар да қарастырылған, кешенді түрде алға жылжу туралы айтылды. Мен тіпті “жоғарыдан жасалған төңкеріс” деген терминді қолданар едім. Бұл шаралардың іске асырылуы қандай нәтиже беретінін көрсетеді.

Серіктестер жаңалықтары
© «365 Info», 2014–2024 info@365info.kz, +7 (727) 350-61-36
050013, ҚР, Алматы қ., «Керемет» ықшамауданы, 7 үй, 39 корпус, 472 кеңсе
Қате байқасаңыз, оны белгілеп Ctrl+Enter басыңыз