Қазақстанда қай жерде жақсы өмір сүруге болады: ішкі көші-қон неге өсуде? – соңы

Жұмыс күші тапшы өңірлерді жұмыс күшімен қамтамасыз ету бойынша арнайы бағдарламалар бар, бірақ біздің азаматтар оларға сирек қатысады. Сарапшылардың пікірінше, мұндай көші-қонға экономикалық ынталандыру жеткіліксіз. Және олар тағы да бірқатар қиындықтарды атайды.

Бұл туралы зерттеушілер Әсем Құсманова мен Серік Сейдуманов “Ішкі көші-қон процестерінің ерекшеліктері және Қазақстандағы ішкі мигранттарды тартудың жаңа орталықтарының қалыптасуы” атты еңбегінде жазады.

Жұмыстың толық нұсқасын ҚСЗИ сайтынан оқуға болады.

Соңы. Бірінші бөлімді де оқыңыз.

Үкімет жетістіктерімен мақтанды

2013 жылғы маусымда Үкімет “Жұмыспен қамтудың жол картасы – 2020” бағдарламасын қабылдады, оның міндеттерінің арасында жұмыссыздықты азайту және еңбек белсенділігін арттыру да бар. Оның жұмысы кезеңінде экономикалық әлеуеті төмен елді мекендерден 5 мыңға жуық отбасы қоныс аударды.

– Жаңа тұрғылықты жерге қоныс аударғандардың ішінде еңбекке қабілетті жастағы 8,4 мыңнан астам азамат бар. Олардың 6,5 мыңы немесе жалпы санының 77,3%-ы жұмысқа орналастырылды. Барлық қоныс аударған отбасылар мемлекет есебінен тегін баспана алды. Отбасылардың 30%-ға жуығы жеке тұрғын үйлерде тұрса, 70%-ы пәтер немесе жатақханалардан бөлме алды.

Жалпы алғанда 1 223 жеке тұрғын үй, 108 көп пәтерлі үй және 12 жатақхана салынды, – авторлар Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігінің осындай хабарламасын келтірген. Сол кезде дәл осы агенттік бағдарламаны қадағалап отырған.

Ең көп қоныс аударғандар – Қарағанды облысында – 4 428. Одан кейін Павлодар және ШҚО (тиісінше 3 145 және 2 529 адам).

Сондай-ақ, 2014 жылдан бастап “Жұмыспен қамту жол картасы–2020” негізінде “Серпін-2050” әлеуметтік бағдарламасы жүзеге асырылуда. Ол жұмыс күші артық өңірлерден (Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда және Маңғыстау облыстары) жастарды жұмыс күші тапшы өңірлерге (Қостанай, Павлодар, СҚО және ШҚО) шақыруға, оқытуға бағытталған.

Жоғары оқу орындарындағы бағдарламаның алғашқы шығарылымы 2018 жылы педагогикалық мамандықтар бойынша өтті.

Жеті университетті 931 бакалавр бітірді, бірақ олардың жартысына жуығы ғана жұмысқа орналасты

Білім алған өңірлерінде 23,3% түлек қалды.

Экономикалық ынталандыру тым төмен

“Жұмыспен қамтудың жол картасы — 2020” бағдарламасы бойынша адамдар 2016 жылдың соңына дейін көшіп-қонды. 2017 жылдан бастап оны Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған бағдарламасы ауыстырды.

— Осы кезең ішінде (2017-2019 жж.) “Еңбек” бағдарламасы бойынша жұмыс күші тапшы өңірлерге 13 525 адам қоныс аударды.

Барлық аталған мемлекеттік бағдарламалар мен азаматтардың қоныс ауыстыруы жөніндегі жобалардың ең осал тұсы – оларды ғылыми-зерттеушілік сүйемелдеудің болмауы

Атап айтқанда, қабылдаушы өңірлерге қоныс аударушылардың бейімделуі туралы Әлеуметтік зерттеу деректері жоқ. Кем дегенде, мұндай зерттеулердің нәтижелері көпшілікке қол жетімді емес”, — деп жазады зерттеушілер.

Тағы бір мәселе — бағдарламаларға халықтың өзі қатысудан жиі бас тартады. Мысалы, өйткені онда экономикалық ынталандыру жеткіліксіз.

– Мәселе көбінесе, мынада

бұл бағыттағы саясат таза механикалық түсінікке негізделген

яғни, тұрғындар санының оңтүстікте көптігі мен солтүстікте аздығы мәселесін қалай шешу керектігі деген сияқты. Азаматтардың көшіп-қонуға және тұрғын үй алуға жұмсайтын шығындарын жабуға мүмкіндік беретін квота бөлінді. Экономикалық ынталандыру ретінде бұл жеткіліксіз, — дейді әлеуметтанушы Серік Бейсембаева.

Оның әріптесі Серік Жақсылықов “Солтүстік аумақтар оңтүстіктен келетін мигранттарды қызықтыра алмайды” деп санайды. Мемлекеттің жұмсаған күш-жігері де көмектеспейді. Сарапшылар

“бұл жерде сәйкестік мәселелері – мәдени, тілдік мәселелер көрініс беретінін” жоққа шығармайды

Мұны әлеуметтану бойынша жасалған зерттеулердің нәтижелері де растайды. 2017 жылы сарапшылар тобы Қазақстанның төрт оңтүстік облысында осындай іс-шара өткізді. Өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың әлеуметтік портретін жасауға үш мыңға жуық респондент қатысты.

— Жаңа тұрғылықты жерге көшу және жұмысқа орналасуға жәрдемдесу бойынша іс-шараларға сауалнамаға жауап бергендердің тек 5%-ы ғана қатысты (төрт өңір бойынша орташа мәні), – деп түсіндірді нәтижелерді авторлар.

Әлеуметтік-экономикалық себептер негізгі болып қалады

Сондай-ақ, әлеуметтанушылар бірқатар ерекшеліктерді анықтады.

Ішкі көші-қон ауылдық жерден қалаға қарқынды көшуді және

экономикалық және экологиялық тұрғыдан нашар өңірлерденэкономикалық жағдайы неғұрлым қолайлы өңірлерге көші-қонды сипаттайды

Әлеуетті ішкі көшіп-қонушыларды қызықтыратын орталықтар Алматы мен Нұр-сұлтан болып қалуда.

Сондай-ақ, қазіргі уақытта ішкі миграциялық ағындарда жасанды қызықтыру орталықтары қалыптасуда. Бұл жұмыс күші тапшы өңірлер, оларға қоныс аударуды мемлекет ынталандыруда. Атап айтқанда, мемлекеттік “Еңбек” өнімді жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлік бағдарламасы және “Серпін 2050” жобасы аясында жүзеге асыруда.

Көші-қонның негізгі себептері әлеуметтік-экономикалық факторлар – жұмыстың жоқтығы, қалалардан шалғайда орналасуы, тиісті инфрақұрылымның болмауы және т.б.

болып қалуда

Сарапшылар ішкі көші-қонды ауыл шаруашылығы мен ауылдық аймақтардың құлдырауымен байланыстырады.

Сондай-ақ, сауалнамаларға сәйкес, адамдар білім алу және отбасымен бірге болу үшін қоныс аударуда.

Ішкі көші-қонның аса өзектілігі мен бағдарламалардың кең ауқымына қарамастан,

қабылдаушы өңірлерге қоныс аударушылардың бейімделуі және жерсінуі мәселелері бойынша ғылыми зерттеулер жоқ

– Тек статистика мәліметтері мен қоныс аударушылардың табысты және сәтсіз тәжірибесінің бірнеше жеке кейстері бар жаңалықтар топтамасы ғана бар, – деп атап өткен авторлар.