Қазақстанда АЭС-ті кім салады?

8 ақпанда президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанға шұғыл түрде таза атом электр энергиясы қажет екенін, әйтпесе елімізге бүкіл экономиканы жоғалту қаупі төніп тұрғанын тағы да айтты. Энергетика министрлігі сейсмикалық төзімділік тұрғысынан болашақ станция үшін Алматы облысындағы Үлкен ауылы немесе Шығыс Қазақстан облысындағы Курчатов қаласы ықтимал жер болатыны туралы жаңалықты жариялады.

Алты әлеуетті жеткізуші

2022 жылғы 21 ақпанда LS ақпарат агенттігі ведомствоға сілтеме жасай отырып, АЭС салу үшін Қазақстан алты елдің технологияларын қарастырып жатқанын хабарлады. Кандидаттардың ішінде:

• Американдық Nuscale Power компаниясы. Шағын модульдік реакторларды әзірлеу және сату үшін 2007 жылы құрылған, ол бір энергоблок қуаты 300 МВт-қа дейін жететін заманауи ядролық реакторларды шығарады. Бұл дәстүрлі ядролық энергетикалық реакторлардың генерациялық қуатының үштен бірін құрайды. NuScale Power реакторлары әдеттегі реактор алаңының 1%-ын алады және тек 60 МВт қуат өндіреді
• GE-Hitachi АҚШ-Жапония компаниясы. Өндіруші жетілдірілген жеңіл су реакторларын жеткізуші және ядролық қызмет көрсетуші болып табылады. Оның шағын модульдік энергетикалық реакторы (PRISM) –  салқындатқыш ретінде сұйық натрий қолданылатын IV буын реакторы болып табылады. BWRX-300 – табиғи айналым қуаты 300 МВт болатын шағын модульдік реактор. Сонымен қатар, 2020 жылы GEH TerraPower серіктестікте натрий реакторын әзірлеп шығарды
• Оңтүстік кореялық KHNP компаниясы. Корей электр энергетикалық корпорациясының (KEPCO) ешшілес кәсіпорны. Оңтүстік Кореядағы ірі атом және су электр станцияларын басқарады, елдің электр энергиясы өндірісінің шамамен 27%-ы солардың үлесінде. Ол 1,4 мың МВт қуаты бар APR-1400 экспортын ұсынады – американдық дизайн негізінде KEPCO жасаған жақсартылған су-сулы ядролық реакторы
• Қытайлық CNNC компаниясы. 67 жылдық тарихы бар мемлекеттік кәсіпорында бірнеше реактордың жобалары бар. Оның ішінде DHR-400 деп аталатын орталықтандырылған жылумен жабдықтауға арналған бассейндік типтегі жеңіл су реакторы (қуаты 400 МВт орталықтандырылған жылумен қамтамасыз ету реакторы) әзірленді. Ол төмен температура мен ауа қысымында жұмыс істейді
• Ресейлік “Росатом”. Компания ВВЭР-1200 – су-сулы корпустық энергетикалық ядролық реактор технологиясын ұсынады, оның қуаты 1,2 мың МВт және пайдалану мерзімі 60 жылға дейін, сондай-ақ қуатты маневр жасау мүмкіндігі бар
• EDF Француз көпұлтты электр энергетикалық компаниясы. Француз және неміс компаниялары жасаған EPR – III+ буынды су-сулы ядролық реакторымен жұмыс істеуде. Жабдықтың шығу қуаты – 1,6 мың МВт-қа дейін.

Шығарылым бағасы белгісіз

Қазақстан кімнің пайдасына таңдау жасайтынын Қазақстанның ядролық технологиялар қауіпсіздігі ғылыми-техникалық орталығының атқарушы директоры Ирина Тәжібаевадан сұрадық.

— Менің білуімше, Қазақстанға шетелде АЭС салу тәжірибесі бар компаниялар қажет, — деп түсіндірді сарапшы Энергетика министрлігінің ақпаратын. – Экспортқа бірнеше компания құрылыс салады:

• Росатом – Беларусь, Түркия, Иран, Үндістан, Бангладеште
• EDF – Ұлыбритания мен Финляндияда
• GE-Hitachi – Тайваньда
• CNNC – Пәкістанда
• KHNP – БАӘ-нде

Ирина Тәжібаеваның айтуынша, Қазақстан өзіне қандай атом станциясы керектігін — референттік блоктары бар базалық АЭС қажет екенін әлдеқашан анықтаған.

— Бізде бұл үш жыл бұрын АЭС ТЭН-нің маркетингтік бөлімінің жиынтық томында жазылған болатын, – деп атап өтті ҒТО атқарушы директоры. – БАҚ-та жарияланған шорт-параққа қатысты айтатын болсақ,

оған алдын ала келіссөздер жүргізген және Қазақстанда атом станциясын салу құрылысының тендеріне қатысуға ниет білдірген әлеуетті жеткізушілер кірді

– Бағасы, сапасы және одан әрі қызмет көрсету бойынша ұсынылған тізімдегі қай компания бізге басқаларға қарағанда көбірек сәйкес келеді?

– Жобаның құны әлі талқыланбаған. Қазақстанға энергия тұтынудың өсуін ескере отырып, екі энергоблок салу қажет. Бүкіл жобаның құны қанша тұратынын түсіну үшін алдымен реактор мен қуатты таңдау керек, содан кейін реактор орналасатын алаңды анықтап, құнын бағалау керек.

Операциялық шығындар реактор блогының түріне және олардың тұрған жеріндегі санына байланысты. Әрбір станция үшін шығатын операциялық шығындар негізінен белгілі. Бірақ оларды аймақпен байланыстыру керек

Жеткізуші көрсететін АЭС құны – келіссөздер процесінде анықталады. Бұл қаржыландыру схемасына байланысты — инвестициялық жоба түрінде ма әлде несиелеу арқылы ма. Және де әрине, атом станциясына одан әрі қызмет көрсету жеткізушіні таңдаудағы басымдық болады.

– Нақты кім шешім қабылдайды? Бізде осындай мамандар бар ма?

– Мамандар бар. Әдетте ведомствоаралық жұмыс тобы құрылады, оның құрамына энергетика, ядролық сала мамандары, экологтар, экономистер кіреді. Яғни, механизм әзірленді.