Қазақстан не сатады: сыртқы саудаға үлкен талдау

Қазақстан не сатады

Қазақстандық экспортты әртараптандырылған деп айту қиын: шетелге жасалған саудадан түсетін табыстың басым бөлігін минералдық өнім немесе мұнай әкеледі.

Соңғысы басты отандық тауар болды және солай қала береді: 2021 жылы мұнайдың шетелге сатылымы 31 миллиард доллардан асты. Ал бұл барлық қазақстандық экспорттың жартысынан астамы.

Халықаралық саудадан ең көп кіріс әкелетін он негізгі өнімнің бесеуі тау-кен өндірісіне тікелей байланысты: бұл мұнай, мыс, металлдар мен радиоактивті элементтердің қоспалары, темір кендері мен концентраттар, сонымен қатар газ.

Металлургия төрт өнімін сатады: ферроқорытпалар, жалпақ прокат, күміс және алюминий. Оныншы тауар – бидай мен меслин.

2021-дегі экспорттың ерекшелігі – кірістің өсуі. Көбінесе бұл жеткізілімнің нақты көлемінің төмендеуіне қарамастан орын алды. Көбінесе экспорттан түсетін табыс көпжылдық максимумдарға жетеді. Басты себеп – толық 2021 жылға тән шикізатқа әлемдік бағаның өсуі.

Жалғыз әсер етпегені – бұл табиғи газ. Оны сатудан түскен кірістер 2021 жылы жеткізілімге қарағанда тез төмендеді. Нәтижесінде газ сатылымы 2021 жылы 2020 жылға қарағанда аз қаражат әкелген республиканың он негізгі экспорттық тауарларының бірі болды.

Төменде республиканың он негізгі экспорттық тауары көрсетілген

10. Алюминий

Алюминийді сатудың нақты көлемі 2021 жылы 297,7 мың тоннаны құрады, ол бір жыл ішінде 11,4%-ға артып, көпжылдық максимумға жетті. Сатудан түскен табыс одан да тез өсуде – 59,9%-ға, $745 млн-ға дейін өсті.

Қазақстандық алюминийдің негізгі сатып алушысы – Түркия. 2021 жылы экспорт $310,8 млн-ды құрады, сондай-ақ Өзбекстан ($133,4 млн), Грекия ($101 млн) және Хорватия ($97,2 млн) ірі тұтынушылар болып табылады.

Бір жылда не өзгерді?

Хорватиямен мәмілелер күрт өсті (1,7 миллионнан 97,2 миллионға дейін). Түркияға (+85,5% немесе $143,3 млн) және Өзбекстанға (+62,9% немесе $51,5 млн) экспорт айтарлықтай өсті. Сонымен бірге Грузияға экспорт толығымен тоқтатылды (2020 жылы олар 47,3 миллион доллар әкелді).

9. Күміс

2021 жылы күміс экспортынан түскен табыс 745,2 миллион долларды құрады – бұл сегіз жыл ішіндегі ең максимум. Бір жыл ішінде көрсеткіш 21,4%-ға өсті. Бұл ретте сауданың нақты көлемі 6,1%-ға – 995,6 тоннаға дейін қысқарды.

Негізгі сатып алушы — Ұлыбритания. Ол экспорттан түсетін табыстың 90%-ын ($673,4 млн) береді. Қалған сома Үндістан ($36,5 млн), Түркия ($15 млн), Өзбекстан ($14,9 млн) және Швейцария ($5,3 млн) арасында бөлінген.

Бір жылда не өзгерді?

Сатылымның нақты көлемінің 7,1%-ға төмендеуіне қарамастан (866,5 тоннаға дейін) Ұлыбританияға экспорт 21,9%-ға өсті (+$121,1 млн). Швейцарияға экспорт бес есеге ($27-ден 5,3 млн-ға дейін) қысқарды.

8. Газ

Газ экспорты бес жылдық минимумға дейін төмендеді – $1,3 млрд-тан аз (бір жылда -31,4%). Бұл нақты сатылымның 19,2%-ға – 16 млрд текше метрге дейін төмендеуі аясында орын алды. Нақты жеткізілім екінші жыл қатарынан азайып, көпжылдық минимумға дейін төмендеді.

Бір жылда не өзгерді?

Газ экспортынан түсетін кірістің 83%-ы Қытайдан ($1 млрд-тан астам) келеді. Бұл ретте оған газ жеткізудің 19,2%-ға төмендеуі кірістердің 31,4%-ға (- $588,1 млн) төмендеуіне алып келді. Швейцарияға экспорт бес есе ($160,5-тен 32,7 млн-ға дейін) төмендеді. Ең ірі баламалы нарық – Ресей ($136,7 млн).

7. Бидай

Бидай мен меслиннің экспортынан түсетін табыс төрт жыл қатарынан артып келеді. 2021 жылы бұл көрсеткіш 24,7%-ға өсіп, $1,4 млрд-тан асты (сегіз жыл ішіндегі ең жоғары мән). Жөнелту 10,3%-ға – 5,8 млн тоннаға дейін көбейді.

Қазақстаннан бидайды негізінен Орталық Азия мен Таяу Шығыс елдері сатып алады: Өзбекстан ($624,3 млн), Тәжікстан ($239,7 млн), Иран ($147,6 млн) және Ауғанстан ($131,6 млн). Жалпы оларға экспорттың 80%-ы тиесілі.

Бір жылда не өзгерді?

Иранға ($4,6-дан 147,6 млн-ға дейін), Түркіменстанға ($11,9-дан 70,1 млн-ға дейін) және Италияға ($34,6-дан 71,2 млн-ға дейін) экспорттың күрт өсуі байқалды. Ресейге сату екі есе (33,5 миллион долларға дейін), Қытайға – төрттен бір есе (43,8 миллион долларға дейін) төмендеді .

6. Кендер мен темір концентраттары

2021 жылы 14,5 млн тоннадан астам темір кендері мен концентраттар шетелге сатылды, бұл 2014 жылдан бергі ең жоғары көрсеткіш болып табылады (жылдық өсім 1%-ды құрады). Экспорттан түсетін табыс 55,2%-ға өсті, бұл соңғы сегіз жылда ең жоғары деңгейді көрсетіп, $1,6 млрд-тан асты.

Ресейге барлық экспорттың 69,4%-ы ($1,1 млрд астам) тиесілі. Қалған көлемнің барлығын дерлік Қытай қамтамасыз етеді ($501,3 млн). Қырғызстан, Өзбекстан, Түркіменстан және Францияның жиынтық үлесі – 0,1%.

Бір жылда не өзгерді?

Экспорттың барлық дерлік өсуі бір бағытпен – Ресеймен байланысты. Бір жыл ішінде осы бағыттағы сатудан түскен табыс екі есеге жуық – $584,5-тен 1 139,5 млн-ға дейін өсті. Қытайға сату жөнелтудің 20,8%-ға (5 млн тоннаға дейін) төмендеуі аясында 6,2%-ға (+$29,3 млн) өсті.

5. Жалпақ прокат

2021 жылы жалпақ прокат экспорты шамамен 2 миллиард доллар әкелді – бұл соңғы сегіз жылдағы ең жоғары көрсеткіш. Тиеу тек 4,6%-ға – 2,2 млн тоннаға дейін өссе де, 2020 жылға қарай өсім 84,5%-ды құрады.

Ресей (1,4 млрд) барлық экспорттың 72,9%-ын (бір жыл бұрын – 62,7%); Өзбекстан (259,7 млн) – 13,3%-ын (2021 жылы – 15,9%) қамтамасыз етеді. Қалған көрсеткіштер әлемнің 18 елі арасында бөлінген.

Бір жылда не өзгерді?

Ресейге экспорт 2,1 есе (+$758,3 млн); Өзбекстанға – 54,4%-ға (+$91,5 млн) өсті. Әлемнің жеті елімен сауда қалпына келді немесе басталды, бұл қосымша 96,4 миллион доллар экспортқа жол ашты (ең көбі Пәкістан, 54,6 миллион доллар). Қытайға сатудан түскен табыс бес есеге жуық төмендеді ($120,4-тен 26,9 млн-ға дейін).

4. Ферроқорытпалар

Бір жыл ішінде шетелдік сатылымдардан түскен табыс 37,6%-ға артып, $2,3 млрд құрады, бұл сатылымның нақты көлемінің 7%-ға – 1,65 млн тоннаға дейін төмендеуі аясында орын алды.

2021 жылы Қытай ($749,9 млн) және Жапония ($472,1 млн) барлық экспорттың 53,6% құрады. Ірі сатып алушылар АҚШ ($174,6 млн), Ресей ($162,6 млн), Германия ($128,5 млн), Корея ($113,4 млн) және Индонезия ($110,3 млн) болып табылады.

Бір жылда не өзгерді?

Индонезияға экспорт 2,3 есе (+$61,3 млн); Германия мен Италияға – 2,1 есе (тиісінше +$66,3 және 43 млн); Жапония, АҚШ және Ресейге – 70%-дан астам (+198,3, +76,9 және +69,2 млн доллар) өсті.

Барлық жағдайларда бұл жеткізілімнің өсуі аясында орын алды. Қытайға сатудың нақты көлемі үштен бірге төмендеді (625,7 мың тоннаға дейін), бұл кірістің 4,5%-ға төмендеуіне әкелді.

3. Бейорганикалық химия өнімдері

Шетелдік жеткізілімдердің физикалық көлемі соңғы сегіз жылда ең аз дегенде 1 млн тоннадан (-8,5%) сәл ғана асты. Алайда, бұл кірістердің 5%-ға, $2,5 млрд-қа дейін өсуіне кедергі келтірмеді, бұл ретте кірістер үш жыл қатарынан өсіп, 2015 жылдан бастап ең жоғары деңгейге жетті.

Сату әлемнің 41 еліне жүзеге асырылды, бірақ іс жүзінде экспорттың 80%-ын олардың төртеуі ғана қамтамасыз етеді: Ресей ($680,8 млн), Қытай ($660,5 млн), Канада ($394,7 млн) және Франция ($254,1 млн).

Бір жылда не өзгерді?

Қытайға экспорттың 25,2%-ға (- $222,4 млн) төмендеуі  Ресейді негізгі бағыт ретінде алға шығарды (+$68,7 млн немесе 11,2%). Үндістанға экспорттың қысқаруы (- $72,9 млн, немесе 74,2%) Канадаға (+$140,8 млн, немесе 55,5%) және Францияға (+$84,7 млн, немесе 50%) сатудың өсуімен өтелді.

2. Мыс

Мұнай экспортынан түсетін табыс бесінші жыл қатарынан өсіп, 2021 жылы $3,26 млрд-қа (+19,9%) жетті. Жеткізілімдердің нақты көлемі 385,8 мың тоннаны құрады, бұл алты жылдағы ең төменгі көрсеткіш (2020 жылға қарай -20,3%).

Қытайға мыс экспортының 62,1%-ы тиесілі ($2 млрд-тан астам). Бір жыл бұрын бұл көрсеткіш 67,6%-ды құрады. Баламалы нарықтар Азияның басқа елдері – БАӘ ($543,6 млн) және Түркия ($528,3 млн) болып табылады.

Бір жылда не өзгерді?

БАӘ-ге сатылым (+85,8%) өсті. Қытайға (+10,2%) және Түркияға (+15,4%) сату мәмілелердің нақты көлемінің төмендеуі аясында орын алды (тиісінше -27,5% және -20,6%). Франциямен мәмілелер айтарлықтай қысқарды (60 доллардан 18,4 миллионға дейін).

1. Мұнай

Мұнайды шетелге сатудан түскен табыс 31 млрд доллардан асты – 2021 жылғы барлық экспорттың 51,5%-ы. Мәмілелер көлемі бір жыл ішінде 31,2%-ға өсті, бұл ретте жеткізілімдердің нақты көлемі 6,9%-ға (65,7 млн тоннаға дейін) қысқарды. Біріншісі бағаның өсуімен, екіншісі ОПЕК+ келісімшарты аясында өндіруге қойылған шектеулермен түсіндіріледі.

Еуропа елдерінің үлесіне мұнай экспортынан түсетін кірістің 69%-ы тиесілі (бір жыл бұрын 71%). Азия елдерінің үлесі өсуде – 2020 жылғы 26,8%-дан 2021 жылы 29,3%-ға дейін.

Бір жылда не өзгерді?

Италияға (+32% — $8,6 млрд дейін) және Нидерландыға (+46,4% — $3,7 млрд дейін) экспорттаудан түсетін табыс жақсы өсті, сондай-ақ Сингапурға ірі сатылымдар жасалды (14,6 есе – $1,1 млрд дейін). Бұл ретте Швейцарияға (-$314,4-959,1 млн дейін), Жапонияға (- $307,1-74,7 млн дейін) және Үндістанға (- $304,1-1,5 млрд дейін) сату төмендеді.