Қазақстан кіммен сауда жасайды: сыртқы саудаға үлкен талдау

24 наурыз 2022, 12:20

191

2021 жылы Қазақстан әлемнің 190 елімен сауда жасасқанына қарамастан, негізгі тауар айналымы санаулы ғана серіктестерге тиесілі. 10 негізгі елмен жасалған мәмілелер көлемі 74 млрд 876,2 млн долларды құрады, бұл елдің жалпы сыртқы тауар айналымының шамамен 74%-ын құрайды.

Сауда құрылымы нақты серіктеске байланысты. Италия, Франция және Нидерландымен мәмілелердің басым бөлігі – бұл қазақстандық мұнайдың экспорты. Ол Түркиямен және Кореямен де жасалған саудадағы негізгі тауар, бірақ импорттың деңгейі жоғары болуына байланысты тауар айналымына әсері төмен.

Ресей, АҚШ және Германия Қазақстанға сатып алғаннан әлдеқайда көбірек тауар сатады. Қытай мен Өзбекстан жағдайында экспорт импорттан асып түседі, ал әкелінетін және сатылатын тауарлардың ассортименті өте көп.

Тауар айналымы 2020 жылмен салыстырғанда төмендеген топ-10 елдің ішіндегі жалғыз ел Корея болды. Бұл өнеркәсіптік жабдықтар импортының төмендеуіне байланысты. Қалған барлық жағдайларда мәмілелердің жиынтық көлемі өсті, бұл ретте көбінесе сауда қатынастарының дамуына қазақстандық шикізат экспортының өсуі ықпал етті.

Төменде республиканың ең ірі сауда серіктестері болып табылатын елдердің тізімі берілген.

10. Германия

Бұл елмен тауар айналымы 2021 жылы $2,2 млрд-тан (+6,4%) асты, бұл 2015 жылдан бастапқы ең жоғары көрсеткішке айналды. Бұл экспорттың $398,5 млн (+61%) дейін өсуі аясында орын алды, дегенмен оның көлемі импорттан әлдеқайда төмен ($1,8 млрд -1%).

Қазақстандық экспорттың жартысына жуығы – ферроқорытпалар ($128,5 млн), сутегі және инертті газдар ($66,1 млн). Әкелінген тауарлар тобының ішінде ұшатын аппараттар (210,7 миллион доллар) және дәрі-дәрмектер (197,5 миллион доллар) топ жарды.

Бір жылда не өзгерді?

Ферроқорытпалар (+66,3 млн), мұнай (+$52,5 млн — $57,1 млн дейін) және мыс (+$28,8 млн — $31 млн дейін) экспортының өсуі газбен (-$37 млн) және турбоқозғалтқыштармен (-$13 млн) мәмілелерді тоқтату аясында орын алды.

Пластмассамен және резеңкемен жұмыс істеуге арналған жабдықтың импорты 25 есе өсті ($107,5 млн дейін). Сондай-ақ ауыл шаруашылығы дақылдарын жинауға арналған машиналарды (+$34,3 млн — $50,4 млн дейін) және электр генераторлық қондырғыларды (+$34,3 млн – $35,1 млн дейін) жеткізу айтарлықтай ұлғайды. Қазақстанға турбоқозғалтқыштарды сату іс жүзінде тоқтады (-$116 млн), ал көтергіш құрылғылар мен ілмекті арматуралар – бірнеше есе қысқарды (тиісінше $7,8 және $20,1 млн-ға дейін).

9. АҚШ

АҚШ импорты дәстүрлі түрде экспорттан жоғары. 2021 жылы көрсеткіштер тиісінше $1,35 млрд (+16,1%) және $872,2 млн-ды (+62,7%) құрады. Жалпы, тауар айналымы 30,8%-ға өсіп, $2,2 млрд-тан асты.

Қазақстан мұнай ($468,3 млн), ферроқорытпа ($174,6 млн) және күкірт ($69,9 млн) экспорттайды. Негізгі әкелінетін тауарлар – бұл ұшатын аппараттар ($129,6 млн) және жеңіл автомобильдер ($127 млн), бірақ жалпы импортталатын тауарлар айтарлықтай алуан түрлі.

Бір жылда не өзгерді?

Қазақстан АҚШ-қа ұшу аппараттарын сатуды тоқтатты (2020 жылы – $70 млн), бірақ олардың импортын ұлғайтты (+127,1 млн). Экспорттық тауарлардан мұнай (+$222,3 млн), ферроқорытпалар (+$76,9 млн) және күкірт (+$52 млн) сатылымы өсті. Импортталатын тауарлардан – автомобильдер (+$67,7 млн), химиялық реакция катализаторлары мен үдеткіштері (+$45,2 млн — $51,3 млн дейін) өсті.

8. Корея

2021 жылы Қазақстан Кореяға мұнай ($1,7 млрд) және ферроқорытпаларды ($113,4 млн) сатты. Кері бағытта автокөліктерге арналған шанақтар ($188,1 млн) және жиынтықтауыштар ($97 млн), Іштен жану қозғалтқыштары ($72,3 млн) және басқа да бірқатар тауарлар әкелінді.

Бір жылда не өзгерді?

2020 жылмен салыстырғанда Кореяға экспорт 87%-ға артып, $1,9 млрд-қа жақындады, алайда импорт 6,4 есе төмендеп, төрт жылда ең төменгі деңгейге жетті ($766,6 млн). Нәтижесінде елдер арасындағы тауар айналымы екі еседен астам төмендеп, $2,6 млрд-тан сәл ғана асты.

Импорттың қысқаруы өнеркәсіптік жабдықтарды жеткізудің толық тоқтатылуымен байланысты: ауа сорғылары (- $427,3 млн), бекіту арматурасы (-$253,4 млн), сұйықтықтар мен газдарды тазалауға арналған құрылғылар (-$427,3 млн) және ең бастысы, тоңазытқыш және мұздатқыш жабдықтар (-$1,6 млрд). Бұл ішінара шанақтарды (+$125,2 млн) әкелудің өсуімен өтелді. Экспорттың өсуі мұнаймен байланысты (+$817,6 млн).

7. Франция

Франциямен тауар айналымы соңғы сегіз жылдағы ең төменгі деңгейлердің біріне жетті, $3 млрд-тан сәл ғана асты. Бірақ бұл бір жыл бұрынғыға қарағанда 8,8%-ға көп. Экспорттың 28,8%-ға ($2,4 млрд-қа дейін) өсуі импорттың 30,3%-ға ($664,8 млн-ға дейін) қысқаруын өтеді.

Барлық мәмілелердің үштен екісі экспорттың 87%-ын қамтамасыз ететін мұнайға ($2,1 млрд) тиесілі. Қалған сатылымның барлығы дерлік химиялық радиоактивті элементтерге тиесілі ($249,1 млн). Импорт көптеген бағыттардан тұрады, олардың негізгілері трансформаторлар ($68,9 млн) және дәрі-дәрмектер ($53,9 млн).

Бір жылда не өзгерді?

Мұнай экспорты $484,3 млн-ға өсті. Химиялық радиоактивті элементтер — $82,8 млн-ға артты. Бұл ретте мыс сату айтарлықтай төмендеді ($60-дан $18,4 млн. дейін).

Импорттың төмендеуіне ұшу аппараттары мен дәрі-дәрмектер жеткізілімінің төмендеуі ($289,1-ден $2,5 млн-ға дейін) ықпал етті. Бұл ішінара трансформаторлар (+$20,7 млн) мен локомотивтер, вагондар мен трамвайлардың бөлшектеріне (+$15 млн — $25,3 млн дейін) жасалған мәмілелердің өсуімен өтелді.

6. Өзбекстан

Өзбекстанға экспорт бес жыл қатарынан артып келеді. 2021 жылдың қорытындысы бойынша ол $2,8 млрд-тан асты (жылына+33%). Импорт та өсіп, $1 млрд-қа жетті. Өзбекстан қазақстандық бидайдың басты сатып алушысы болып табылады ($624,3 млн), бұл бидай экспортының 43% – дан астамын қамтамасыз етеді. Импорттың негізгі бағыты – автомобильдер ($271,1 млн).

Бір жылда не өзгерді?

Өзбекстанға телефондар мен коммуникациялық жабдықтардың ($1,9-дан $225,1 млн-ға дейін), алюминийдің ($81,9-дан $133,4 млн-ға дейін) және жалпақ прокаттың ($168,1-ден $259,7 млн-ға дейін) экспорты күрт өсті, бірақ мұнай сату $131,8-ден $28,8 млн-ға дейін төмендеді. Автомобильдер импорты 64%-ға (+$105,4 млн); шанақтар импорты – 113 есе ($0,3-тен $37,5 млн-ға дейін) өсті. Бұл ретте Қазақстанға газ жеткізу тоқтатылды (2020 жылы – $49,3 млн).

5. Түркия

Түркиямен тауар айналымы үш жылда екі еседен астам өсіп, 2021 жылы $4,1 млрд-қа (+33,3%) жетті. Мәмілелердің басым бөлігі экспортқа ($3 млрд, +39%) тиесілі, бірақ импорт $1,1 млрд-тан (+20,5%) асып, көпжылдық максимумға жетті.

2021 жылы барлық экспорттың 85%-ға жуығын үш тауар қамтамасыз етті:

мұнай ($1,67 млрд)
мыс ($528,3 млн)
алюминий ($310,8 млн)

ҚР СЖРА ҰСБ деректері бойынша киім импорты 163,2 млн-жы құрады, бірақ ҚР ҚМ КХД нақты деректері оны көптеген кішігірім топтарға бөледі, олардың арасында бірде-бір ірісі жоқ.

Бір жылда не өзгерді?

Қазақстан мұнай (+$424,5 млн), мұнай өнімдері (+$78,2 млн — $81,7 млн дейін), мыс (+$70,6 млн) және алюминий (+$143,3 млн) экспортын ұлғайтты. Сонымен бірге мырыш сатылымы айтарлықтай төмендеді ($46,1-ден $13,8 млн-ға дейін).

Импорт киім-кешек ($114,3-тен $163,2 млн-ға дейін) және тастар мен кендермен жұмыс істеуге арналған жабдықтар (+$18,8 млн – $32,3 млн-ға дейін) есебінен терапиялық аппараттарды жеткізуді толық тоқтату аясында ($23,7-ден $0,6 млн-ға дейін) ұлғайды.

4. Нидерланды

Елдер арасындағы тауар айналымы 2021 жылы 36,1%-ға өсті. Бұл экспорт көлемінің 39,2%-ға ($4,4 млрд-қа дейін) ұлғаюы есебінен орын алды, бұл импорттың кем дегенде 2014 жылдан бері ең төменгі деңгейге дейін төмендеуін ($227,6 млн-10,6%) өтеді.

Сауда қатынастары мұнайға негізделген: Қазақстан оны шикі ($3,7 млрд) және өңделген ($544,4 млн) түрінде сатады. Импорт көптеген кішігірім бағыттардан тұрады, олардың ішінен ең бастысын бөліп көрсету қиын.

Бір жылда не өзгерді?

Мұнай (+$1,2 млрд) және мұнай өнімдерінің (+$200,1 млн) экспорты өсті. Титан сатылымының төмендеуі (—$28,7 млн — $3,2 млн дейін) ферроқорытпалармен (+$24,6 млн — $41,2 млн дейін) және қорғасынмен (+$24,8 млн – $34,8 млн дейін) өтелді. Нидерландыдан есептеу техникасын жеткізуді тоқтату аясында (13 миллион доллар) оттық қыздырғыштардың импорты басталды (-27,6 миллион доллар).

3. Италия

2021 жылдың қорытындысы бойынша Италияға экспорт $8,9 млрд-ты (+33,8%) құрады, бұл үш жыл ішіндегі ең жоғары көрсеткіш болып табылады. Импорт, керісінше, $786,2 млн-ға (-20,7%) дейін төмендеді – бұл кем дегенде сегіз жылдағы ең төменгі көрсеткіш. Қазақстан мен Италия арасындағы тауар айналымының 89%-ы мұнай экспортынан тұрады, сондықтан оның мөлшері көп жағдайда шикізат бағасына байланысты болады.

Бір жылда не өзгерді?

Мұнай (+$2 млрд), сондай-ақ ферроқорытпалар (+$43 млн — $83,2 млн дейін) және бидай (+$36,7 млн – $71,2 млн дейін) экспорты ұлғайды. Бекіту арматурасының ($173,3 млн-нан $75,5 млн-ға дейін) және қара металдардан жасалған құбырлардың ($67,5 млн-нан $11 млн-ға дейін) импорты күрт төмендеді, бұл әуе сорғылары бойынша мәмілелер көлемінің өсуімен ішінара өтелді ($21,3 млн-нан $39,6 млн-ға дейін).

2. Қытай

Қытайға экспорт бес жыл бойы өсіп, осы уақыт ішінде 2,3 есе артты ($9,87 млрд-қа дейін). 2021 жылдың қорытындысы бойынша импорт көлемі $8,3 млрд-тан асты (бір жылда +30,5%). Ағымдағы тауар айналымы соңғы кемінде сегіз жылда ең жоғары деңгейге жетті (бір жылда $18,2 млрд, +15,2%).

Экспорт негізінде шикізат тауарлары жатыр: мыс ($2 млрд), мыс кендері мен концентраттары ($1,5 млрд), мұнай ($1,8 млрд-тан астам), сондай-ақ газ (шамамен $1,1 млрд).

Импорттың негізгі бағыттары – машина жасау өнімдері: есептеу техникасы ($1,5 млрд), телефондар мен коммуникациялық жабдықтар ($702,7 млн), бульдозерлер ($199,5 млн). Сондай-ақ, аяқ киім ($362,8 млн), колготки және шұлық ($134 млн) және басқа да жеңіл өнеркәсіп өнімдері сұранысқа ие.

Бір жылда не өзгерді?

Мұнай (+$665,4 млн) және мыс кені (+$314,7 млн) экспорты газ (-$364,6 млн), химиялық радиоактивті элементтер ($215,9- $584 млн дейін) және жалпақ прокат (- $93,5 млн-нан $26,9 млн-ға дейін) жеткізілімінің төмендеуі аясында өсті. Сондай-ақ, есептеу техникасы (+$1 млрд) мен аяқ киім (+$208 млн) импорты артты, бұл телефондар мен коммуникациялық жабдықтар (- $125,5 млн) және автошанақтармен (–$57,9 млн-нан $58,2 млн-ға дейін) жасалған мәмілелердің қысқаруы аясында орын алды.

1. Ресей

2021 жылы Қазақстан мен Ресейдің тауар айналымы $24,2 млрд-тан асты (бір жылда +29,1%), бұл сегіз жыл ішіндегі ең жоғары көрсеткіш болып табылады. Экспорт көлемі $6,9 млрд (+38,1%), импорт – $17,3 млрд-ты (+25,8%) құрады.

Ресейге экспортталатын тауардың 43%-дан астамы үш тауарға тиесілі: жалпақ илек ($1,4 млрд), темір кендері мен концентраттар ($1,1 млрд), химиялық радиоактивті элементтер ($449,3 млн). Импорт әлдеқайда алуан түрлі және оның ең үлкен көлемі автомобильдерге тиесілі ($563,6 млн).

Бір жылда не өзгерді?

2021 жылы металлургиямен байланысты тауарлар экспорты артты: