Нұр-Сұлтан
Қазір
4
Ертең
-2
USD
449
-1.43
EUR
484
-3.48
RUB
4.86
0.00

Қазақстан экономикасының үш жүйелі мәселесі — Дүниежүзілік банк сарапшылары

Қанағаттанарлық нәтижелерді тек өндіруші аймақтар көрсетіп отыр, ал басқаларында жағдай әлдеқайда нашар. Мәселелерді шешу үшін ДБ сарапшылары бірқатар шараларды ұсынды.

Бұл туралы ДБ-нің “COVID-19 дағдарысының бетбұрыс кезеңі” баяндамасында айтылған.

Пандемияның ұзақ мерзімді салдары әлі белгісіз

Баяндама авторлары отандық кәсіпорындардың өнімділігін талдап, көңіл көншітпейтін қорытынды жасады: қазір ол барлық жағынан төмен. 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспарында

өнімділіктің өсуі экономикалық қайта құрудың маңызды факторларының қатарына қосылған.

– Өнімділіктің өсуі сондай-ақ өнімдердің қосылған құны тізбегінде неғұрлым жоғары деңгейге көшуге, неғұрлым сапалы жұмыс орындарын құруға, экономиканы әртараптандыруға және шетелдік нарықтармен интеграцияны күшейтуге мүмкіндік береді, – деп атап өтті сарапшылар.

COVID-19 дағдарысы бұл мәселеге өзектілік береді, өйткені

“пандемияның қысқа мерзімді салдары елдегі өнімділіктің өсуінің ұзақ мерзімді траекториясына әсер етуі мүмкін”

Пандемияның Қазақстандағы сату мен жұмыспен қамту үшін қысқа мерзімді салдары, әрине, терісінен болады. Бірақ ұзақ мерзімді жоспарларда анық емес.

— Мысалы, COVID-19 пандемиясынан туындаған соққы сатып алушы мен жеткізуші арасындағы сенім, несие беруші мен қарыз алушы, жұмысшылар мен жұмыс берушілер арасындағы қатынастар сияқты материалдық емес активтерге қайтымсыз әсер ету нәтижесінде компаниялардың әлеуетіне теріс әсер етуі мүмкін,

оларды көбейту үшін қосымша жаңадан қайтарылмайтын инвестициялар салу қажет болады.

Сонымен қатар, пандемиядан туындаған ұсыныс пен сұраныстың бұзылуы тиімсіз компанияларды нарықтан шығаруға мәжбүр етуі мүмкін болса да,

пандемия соққысынан аман қалатын компаниялар нәтижелі бола ма, жоқ па, ол да белгісіз.

Олар тиімділіктен басқа қасиеттерге ие болуы мүмкін екенін ескеріп, нарықта тұрақтап қала ма? Мысалы, нарыққа әсер ету, жалдау қабілеті және т.б. қасиеттерге ие бола ма? – делінген хабарламада.

Өндіруші өңірлер “өсті”, бірақ жалпы ел бойынша өнімділік төмен

Теориялық тұрғыдан алғанда, өнімділіктің өсуін үш компонентке бөлуге болады:

  • инновациялар мен технологияларды енгізу, басқарудың жетілдірілген практикасы арқылы компаниялардың әлеуетін жаңғырту (фирмаішілік құрамдас бөлік)
  • өндіріс факторларын (капитал, еңбек ресурстары, жер) неғұрлым өнімді компаниялардың пайдасына қайта бөлу (фирмааралық құрауыш)
  • өнімділігі жоғары және өнімділігі төмен компаниялардың нарықтан кетуі (“кіріс-шығыс” құрамдас бөлігі)

Сарапшылар Қазақстандағы өнімділік деңгейі 2010-шы жылдардың басында төмендей бастағанын атап өтті. Мәселе 2014 жылғы экономикалық дағдарыс басталғаннан күшейе түсті, ол кезде

мұнай бағасы және теңге курсы төмендеген еді.

— Кәсіпорын деңгейіндегі деректер 2010 жылдан 2015 жылға дейінгі кезеңде өнеркәсіп өндірісінде де, қызмет көрсету секторында да ЖФӨ (жалпы факторлық өнімділік — еск.) төмендегенін растайды. Алайда, соңғы жылдары ЖФӨ-нің өсуі, шикізат тауарлары бағасының қалпына келуіне байланысты өсе бастады, бірақ әлі де қарқыны баяу, – деп жазады сарапшылар.

2015 жылдан 2018 жылға дейін ЖФӨ өнеркәсіптік өндіріс секторында 1,1%-ға, көрсетілетін қызметтер секторында 0,4%-ға ұлғайды.

Ең үлкен көрсеткіш – Атырау және Маңғыстау облыстарындағы кен орындарында (тиісінше 17 және 10%)

Бірақ орташа деңгей төмен болып отыр.

Қазақстан экономикасының үш жүйелі мәселесі

Дүниежүзілік банк төмен көрсеткіштер үш негізгі кемшілікке байланысты деп санайды:

  • кәсіпорындарды жаңғыртудың жеткіліксіздігі
  • ресурстарды бөлу тиімділігінің төмендігі
  • бизнесті дамытудың әлсіз серпіні

Өнеркәсіптік өндірісте де, қызмет көрсету секторында да.

— Орташа алғанда, кәсіпорындарды жаңғырту үлесі (Фирмаішілік құрауыш) әлсіз, ресурстарды бөлу тиімділігі төмен (фирмааралық құрауыш), кіру-шығу динамикасының үлесі шектеулі болды, — деп атап өтті талдаушылар.

Қазір Қазақстан барлық үш құрамдас бөлікті жақсарту керек, ол үшін жүйелі проблемаларды шешу қажет. Шұғыл шаралар мыналарды қамтиды:

1. Неғұрлым өнімді кәсіпорындар тез өсуі үшін бәсекелестікке кедергілерді жою.

— Тауар нарықтарын реттеуді шектеу кәсіпорындар арасында ресурстарды тиімді бөлудің жетекші факторы болып табылады. Қазақстанның реттеу жүйесі (“қағаз жүзінде” көрсетілгендей) ЭЫДҰ-ға кіретін Шығыс Еуропа елдерінде және ЭЫДҰ-да орта есеппен реттеуге қарағанда бәсекелестікті едәуір шектейді.

Шектеулердің көпшілігі мемлекеттің экономикаға қатысуы, әсіресе квазимемлекеттік сектор субъектілеріндегі мемлекеттік меншік түрінде, жеке сектордың қатысуы мен бәсекелестігі әдетте қалыпты болатын нарықтардағы бұрмалануларға байланысты”, – делінген баяндамада.

Сонымен қатар, жеке кәсіпкерлерде квази-мемлекеттік сектормен қойылған шарттары тең емес. Бұған мемлекеттік сатып алуды шектеу саясаты және бағаны бақылау тетіктерін пайдалану әсер етеді.

2. Тікелей шетелдік инвестицияларды (ТШИ) ынталандыру жүйесін нығайту.

Бұған қол жеткізу үшін Дүниежүзілік банктің сарапшылары мыналарды ұсынады:

  • KazakhInvest инвестицияларды ынталандыру агенттігінің инвестицияларды ынталандыруға шоғырлануы үшін өкілеттіктерін қайта қарау. Сондай-ақ саясатты қолдау және ТШИ мен жергілікті жеке компаниялар арасында байланыс орнату
  • KazakhInvest-ті басқару тетіктерін жетілдіру, оның инвестициялар комитетімен қызмет көрсету туралы шартын жақсарту. Агенттіктің күнделікті операциялық басқаруында көбірек келісімін қамтамасыз ету
  • саясатты әзірлейтін органдар мен Қазақстанда инвестицияларды тарту және ұстап қалу саласындағы атқарушы органдар арасындағы үйлестіру тетіктерін жетілдіру
  • инвестицияларды ынталандыру жөніндегі іс-шараларды үйлестіру үшін ұлттық және қосалқы ұлттық деңгейдегі өзара іс-қимылдың тиімді жүйесін құру

Бизнесті қолдау бағдарламаларын қайта қарайтын кез келді

3. Кәсіпорындардың инновациялық әлеуетін нығайту. Нарықта бұрмаланулар болмаса да, кәсіпорындарда қажетті әлеует болмағандықтан өнімділіктің де өсуі болмайды. Кәсіпорындардың жаңа мүмкіндіктерді табу, олармен байланысты тәуекелдерді басқару, өсу стратегияларын анықтау, инновациялық өнімдер мен процестерді енгізу қабілеті олардың әлеуетіне байланысты.

4. Экономиканы тұрақты қалпына келтіру үшін неғұрлым қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету үшін қолданыстағы бизнесті қолдау бағдарламаларын қайта қарау.

— Жаһандық қаржы дағдарысынан бері болған мемлекеттік қолдау бағдарламаларын жай ғана кеңейту таяу уақытта қазіргі жағдайды сақтап қалуға көмектеседі. Басқаша айтқанда, бұл тиімсіз компаниялардың өмір сүруін және қосылған құны мен жалақысы төмен салалардағы ШОБ шоғырлануын қамтамасыз етеді.

Осылайша, қолданыстағы бағдарламалардың тиімділігін бағалау өте маңызды. Бұл кеңейтілуі керек бағдарламаларды және қайта қаралуы немесе тіпті қысқартылуы қажет бағдарламаларды анықтайды, — дейді сарапшылар.

Серіктестер жаңалықтары
© «365 Info», 2014–2024 info@365info.kz, +7 (727) 350-61-36
050013, ҚР, Алматы қ., «Керемет» ықшамауданы, 7 үй, 39 корпус, 472 кеңсе
Қате байқасаңыз, оны белгілеп Ctrl+Enter басыңыз