“Қашықтықтан оқыту” балалардың денсаулығына қалай әсер етті: алыстан көрмеу, қылилық

Қазақстандық балалар пандемияның бір жылын компьютердің алдында, қолдарына ұстаған планшеттермен және телефондармен бірге өткізді. Бұл гаджетке міндетті түрде қарап отыру талап етілген бір ғана оқу жылы. 2020 жылғы тағы үш ай қатаң режимдегі карантин мен шектеулер кезеңінде де оқшауланып, компьютерлік ойындар, бейнетүсірілімдер мен мультфильмдер көріп, көңіл көтеруге мәжбүр болды. Бұл объективті шындық – үй ішінде доп қуып футбол мен баскетбол ойнау мүмкін емес, ал барлық балалар классикалық кітаптарды оқи бермейді.

Жоғары санатты дәрігер, медицина ғылымдарының кандидаты, Дүниежүзілік балалар офтальмологтары қауымдастығының мүшесі Ләззат Кейкина жоғары технологиялар дәуірінің арқасында дәрігерлер қазір қандай қиындықтармен бетпе бет келгенін айтты.

Балалар бар, дәрігерлер жоқ

– Балалар гаджетпен бір жыл оқыды. Офтальмологтарда кішкентай пациенттердің санын көбеюде. Негізінен, оларға мемлекет тарапынан қамқорлық жасалады. Сонда мемлекет қашықтықтан оқытудың балалардың денсаулығына келтірген залалын төлей ме?

— Күмәнім бар. Тегін қызметтерді негізінен емханалар жүргізеді.

Алматыда 34 емхана бар, онда тек 18 офтальмолог жұмыс істейді. Және олар негізінен жалпы тәжірибедегі дәрігерлер

Яғни, балаларды сапалы тексеру жүріп жатыр деп айта алмаймын. Дегенмен, көпшілік бөлігі жеке клиникаларға қаралады.

— Мемлекет балаларды күні бойы гаджеттерге қарап, көру қабілетін бұзуға мәжбүр болатын жағдайға душар етті, ал қазір ата-аналар сол үшін ақша тқлеп жатыр ма?

— Иә, көп жағдайда солай. Мен жеке клиниканың дәрігерімін, менің жұмысым тым көбейіп кетті, пациенттер тамыз айына дейін жазылған. Осындай қиындық бар. Егер жеке клиникаларда осындай кезек болып жатса, мемлекет барлық балаларға қалай қызмет көрсетеді?

— Яғни, пандемия мен қашықтықтан оқыту баланың көру қабілетіне жағымсыз әсер еткен ғой, иә?

— Иә, өте қатты әсер еткен. Тек көру қабілетіне ғана емес.

Жақыннан көрмеу мен соқырлықтың арасы өте жақын

— Гаджеттерді шамадан тыс пайдалану балалардың көру қабілетінде қандай қиындықтар тудырады?

— 2020 жылдың күзінде мен Офтальмология бойынша соңғы әлемдік балалар конференциясына қатыстым. Ол бүкіл әлемде жақыннан көрмеушілік бар балалардың пайызы айтарлықтай өскенін көрсетті. “Көзілдірік кидің, ары қарай өз ісіңмен айналыса бересің” дейтіндей емес. Жағдай әлдеқайда ауыр.

Миопиялық сырқат деген түсінік бар, ол өте ауыр қайтымсыз салдарға әкеледі. Соқырлыққа, мысалы

Айтпақшы, шетелде балалардағы ерте миопия мәселесі біраз уақыттан бері, тіпті карантинге дейін байқалған. Себебі, оларға білім берудегі технологиялық прогресс бізден әлдеқайда ертерек келді. Әсіресе Азияда.

Ляззат Кейкина, фото medserv.kz сайтынан

Бұл тақырыпта қазірдің өзінде көптеген ғылыми мақалалар бар. Қазақстан да балалар арасындағы көздің көруі бойынша бүгінде Еуропадан да, Азиядан да еш айырмашылығы жоқ. Бізде бала кезден гаджеттерді бақылаусыз пайдалану процесі біраз кейін басталса да.

Біз басқа елдерді қуып жетуге барынша ұмтылудамыз, тіпті қашықтықтан оқыту балалардың денсаулығына қаншалықты зиян келтіргендермен теңестік

Көру проблемалары тек мектеп оқушыларында ғана емес, жас балаларда да кездеседі. Бала гаджетпен отырғанда өте ыңғайлы аналар бар.

Балалар мен гаджеттер

– Шамамен қай жастан бастап балалар сіздің пациенттеріңізге айналуда?

– Үш жастан бастап. Кішкентай балалардың гаджеттерді шексіз пайдалануы, өкінішке орай, жақыннан көрмеушілікке ғана әкелмейді. Офтальмологияда стереоскопиялық немесе бинокулярлық көру деп аталатын нәрсе бар.

Сонымен қатар, кішкентай балаларда ол әлі жетілмеген, қалыптаспаған. Көздің дағдылануының бұзылуы аясында, өкінішке орай, қылилыққа да әкеледі

Оны түзету оңай емес.

Көздің көруіне қатысты қиындықтар тек мектеп оқушыларында ғана емес, кішкентай балаларда да кездеседі. Бала гаджетпен отырғанда, өздерін жайлы сезінетін аналар көп.

– Бұл шамамен қанша тұрады? Ата-аналар білсін, кішкентай баланың күні бойы телефонда отыруының салдары қандай болатынын.

– Өте қымбат, өйткені өмір бойы емделетін болады. Егер бала мектепке дейінгі жаста қылилыққа тап болса, дәрігердің міндеті – оны мектепке барғанға дейін емдеу. Бұл жағдайды қиындатады, өйткені

егер мектепке дейін баланың қалыпты бинокулярлық көру қабілетін қалыптастырмаса, мектепте ол көзге түсетін жүктеменің ұлғаюына байланысты күшейе түседі

Бала іс жүзінде шектеусіз тексерулер мен емделуге душар болады.

– Алматыда мұндай жағдайлар көп пе?

– Аз емес.

– Бұл гаджеттерге байланысты ма?

– Денсаулықты бұзуда бір нәрсе екіншісіне себепші болатынын ұмытпайық. Соңғы уақытта неврологиялық мәртебесі жоғары балалар саны айтарлықтай өсті. Көптеген жағдайлар қандай да бір соматикалық қиындықтармен байланысты.

Көптеген нәрестелер туа біткен патологиялар, ауыр акушерлік анамнезге байланысты жатырішілік жағдайлар аясында шала туылуда

Мұндай қиындықтары бар балалар көбеюде. Тиісінше, мұндай балалар туралы дені сау бала деп айту мүмкін емес. Осындай жағдайда көздің көруінде де қиындық пайда болуы мүмкін. Бізге кішкентай пациенттер келгенде, біз әрқашан толық тексерістен өткіземіз.

Меммедицина барлығына қызмет көрсетуге дайын емес

– Ал мемлекеттік балалар медицинасы офтальмологияның осындай кішкентай пациенттеріне қызмет көрсетуге дайын ба?

— Бірінші кезекте мемлекеттік медицина балаларға бей-жай қарамайды деп айта аламын. Әрине, әріптестерміз қолдарынан келгенше тырысады. Бірақ тар бейінді дәрігерлерге көмектесетін жүйе жоқ. Балалар қызметінде әрдайым басымдық жоқ, бірақ шет қалады. Балалардың кез-келген саласын алыңыз, ол ешқашан басымдыққа ие болмаған. Мемлекет балаларға көрсетілетін қызметке басымдық бермейді. Сондықтан, шын мәнінде елеулі проблемалар туындаған жерде жұмыс қайнап жатады. Мысалы,

Алматыдағы балалар офтальмологтары әлі күнге дейін көру қабілетін қорғау кабинеттерін ашу мәселесін шеше алмай келеді. 2 миллиондық мегаполиске біреу ғана – бұл үлкен мәселе

Алматының төменгі бөлігінде мұндай қызмет түрі мүлде жоқ. Қаланың әр түрлі аудандарында осындай кемінде төрт кабинет ашу туралы осы мәселені қанша рет көтерсем де, ешқандай өзгеріс жоқ. Бірақ әлеуметтік осал отбасылар ешқайда кеткен жоқ, олардың саны артып келеді. Ата-аналар баланы қаланың төменгі бөлігінен орталыққа апаруға мәжбүр, ал емдеу тегін болса да, бұл өте қымбатқа түседі. Айтпақшы, аппараттық емдеу бірнеше курстардан тұрады, 15 күнге тағайындалады. Осы уақыт ішінде ата-аналар мен балалар алыс жерлерге барады. Осылайша, отбасының аппараттық емдеуден үнемдейтін ақшасы жолға кетеді.

— Яғни, бүгінде Қазақстанның ең ірі қаласының өзі көру қабілеті нашар балаларға тегін қызмет көрсетуге дайын емес пе?

— Дұрыс айтасыз. Мемлекеттік офтальмологиялық қызмет қаланың барлық тұрғындарын қамти алмайды. Сонымен қатар, қала іргесіндегі елді мекендердің тұрғындары да қалада емделеді. Алматы дәрігерлерінің жүктемесі кем дегенде үш есе.

Көзі нашар көретін ұрпақ

– Барлығын қамту үшін қанша дәрігер қажет?

— Оны айту қиын. Емханаларда қабылдайтын 18 дәрігер тек балаларды ғана емес, аралас қабылдау жүргізеді. Таза балалар мамандары саусақпен санарлық. Қазір отбасылық дәрігерлер мен жалпы тәжірибелік дәрігерлер бітіріп жатыр. Олар кішкентай пациенттердің жағдайын тереңнен зерттей алады деп айта алмаймын.

Әдетте, баланың денсаулығы туралы толық және объективті көрініс алу үшін ата-аналар жеке медициналық клиникаларға барады

Жеке клиникаларда дәрігерлер, әрине, әлдеқайда көп. Бұл мемлекеттік емханаларда жұмыс істейтін дәрігерлердің қызмет көрсететін көлемі жалақысына сәйкес келмейтіндігіне байланысты.

– Сізден көмек сұрап келеді, бірақ ақшалары жоқ болатын жағдай жиі кездесе ме?

– Балалар дәрігерлерінің адалдығында шек жоқ. Жеке клиникаларда жұмыс істей отырып, біз де тегін көмек көрсетеміз. Мұндай жағдайлар өте көп.

Кез-келген балалар дәрігері балаларға тегін қызметті жиі көрсететінін айтады. Бұл амал жоқтықтан, басқаша болуы мүмкін емес

Бұл ата-аналардың сапалы медициналық көмек алу үшін жеке клиникаларға баруына байланысты. Ең алдымен, бәрі жақсы маманға апаратын жол іздейді.

Айтпақшы, бұрын емханаларды дәрігерлермен қамтамасыз еткен Қазақ көз аурулары ғылыми-зерттеу институты коммерцияландырылды. Қазір ол да жеке құрылым ретінде жұмыс істейді. Республикалық ҒЗИ болса да.

– Пандемия басталған кезде денсаулық сақтау министрлігі барлығы басқа аурулардан айығып кеткендей, тек ковидке назар аударуда. Сіздерде осындай жағдай орын алды ма?

– Үнемі болып тұрады.

– Болашақта, егер балаларды гаджеттендіру қарқынды өсетін болса, онда жастарымыздың көру қабілеті нашар болады деп айтуға бола ма?

— Әбден мүмкін. Қиындық тек көру қабілетінде ғана болмайды. Себебі менде, жеке клиникада, бұрын көру жағынан ешқандай қиындық болмаған, жай ғана кәсіби тексеруден өтуге келетін балалар арасында, кейбір бөлігі, өкінішке орай, қазір пациенттеріме айналды. Басқа медицина мамандарында да осындай жағдай. Өкінішке орай.