Қаңтардағы бүліктер жастар саясатының әлсіздігін көрсетті — сарапшылар

Жұмыссыз жастар баррикадаға барады

Қазақстанның Бас прокуратурасы Алматыда өткен қаңтар бүлігінің қатысушысының портретін ұсынды. Бас прокуратура қылмыстық қудалау қызметі бастығының орынбасары Елдос Қилымжановтың айтуынша, бұл

жоғары білімі және тұрақты жұмыс орны жоқ 30 жасқа дейінгі жастар. Әрбір үшінші бүлікші жағдайды пайдаланып, біреудің мүлкін ұрлап, пайда тапқысы келетінін мойындады

Жалпы алғанда, жаппай тәртіпсіздіктер мен терроризм актілері бойынша 181 іс тергелуде.

Бұған айқын мысал — елде жатақханалардың жетіспеушілігі. Бүгінде оларға 63 мыңнан астам студент мұқтаж. Бірақ кейбіреулер үшін тұрғын үйдің болмауы жоғары білім алуға кедергі болып табылады және болашақта жоғары ақы төленетін жұмыс табу мүмкіндігінен айырады.

Салыстыру үшін: АҚШ-та жастар саясаты басқа салалардан, оның ішінде білім беру салаларынан бөлінбейді, өйткені жастарды тәрбиелеу білім беру жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады. Онда кеңінен қолданылатын жастарды тәрбиелеудің негізгі құралдарын қоғамдық қызметке тарту (Youth Service) және тәжірибе арқылы белсенді оқыту (Service Learning) деп атауға болады. Әрбір дерлік министрлік немесе агенттік жас ұрпаққа қатысты мәселелерді шешумен айналысады. Еңбек министрлігі, мысалы, жұмыспен қамтуды, Әділет министрлігі – жастар қылмысын, Денсаулық сақтау және әлеуметтік қамсыздандыру министрлігі – жастар мен жасөспірімдер денсаулығы мәселелерін шешеді.

Шынайы өмірден алшақ

Әлеуметтанушы Гүлмира Илеуованың байқауы бойынша,

көптеген бағдарламалар, соның ішінде жастар саясаты да жұмыс істемейді. Бұл Кеңес Одағының қалдықтары

— Егер қалыпты экономика болмаса, ал жастардың жоғары білім туралы дипломы бар бола тұра жұмыс істейтін жері болмаса, біз оларға жарқын болашақ туралы қалағанымызша айтсақ та,

шындық мынада — көпшілігі осы жүйеден тыс, ал идеология мен құндылықтар туралы барлық әңгіме одан алыс

Мен өзім 1997 жылы жастар саясаты туралы баяндама жазуға қатыстым, сол кезде жастар жұмыссыздығы, көші-қон және өмірлік бағдарларға қанағаттанбау бар екені анық болды. Әлеуметтік лифт рөлін атқаратын алынған білім көптеген адамдар үшін маңызды мәнге ие болмайды, — дейді әлеуметтанушы.

Илеуова бүгінде азаматтар жалақы деңгейіне жоғары талаптар қоятынын айтады.

— Бірақ адам ұзақ уақыт жұмыс істеп, оған лайық болғанда ғана жоғары жалақы алатынын екенін білуі керек

Бізде бұл негізсіз шағымдар да рөл атқарады: адамдар жалақысын төмен деп санайтындықтан ғана жұмыс істеуден бас тартады. Неліктен ол төмен, бұл туралы ойлайтындар аз. Мен туындаған барлық мәселені бір идеологиялық саясатпен шеше алмаймыз деп санаймын”, — деді ол.

Жұмыс мәселесі

Онымен саясаттанушы Данияр Әшімбаев келіседі — жастар саясаты қалыптасқан жағдайды бір өзі түзете алмайды. Бізге активтерді “тонау” емес, орта және ірі бизнес құруды көздейтін жұмыс істейтін экономика қажет.

— Жастар саясаты — бұл ең алдымен белгілі бір идеологиялық жұмыс. Бірақ ол көп нәрсені қамтымайды және негізінен әлеуметтік проблемалары жоқ адамдарға бағытталған.

Сізде жұмыс, уақыт, баспана және білім болған кезде белсенді болу оңай

Бізде білімсіз жастардың көп болуы жалпы экономикалық саясатқа байланысты. Сондай-ақ демографиялық және көші-қон саясатына да. Елде туу деңгейі жоғары және сыртқы көші-қон да ерекше. Басқа мемлекеттерге аз немесе аз білікті мамандар мен оқушы жастар кетеді, ал көрші мемлекеттерден орта немесе орта техникалық білімі бар адамдар келеді.

Тұрақты жұмыс орындары құрылмайды — іс жүзінде көп немесе аз ірі кәсіпорындар жоқ. “Мұнайшы”, металлургия, мемлекеттік қызмет қалды. Қалғанының бәрі — конъюнктураға өте бейім қызмет көрсету саласы мен сауда. Яғни, бұқаралық құрылғы маусымдық немесе уақытша болуы мүмкін.

Ал жұмыс орындарын құруға бағытталған мемлекеттік бағдарламалардың басым бөлігі жалған. Салынған зауыттардың көпшілігі қағаз жүзінде ғана бар

Өз өнеркәсібін құрмай, жаппай жұмысқа орналастыру, оның ішінде жастар мәселесін шешу мүмкін емес. Жоғары білімі бар адамдарға жұмыс табу әрдайым мүмкін емес, — дейді ол.

Еңбек нарығының ауытқуы

Саясаттанушы бүгінде тіпті білікті емес кадрлардың да үміттері мен талаптары жоғары екенін баса айтады.

— Сондықтан бізде құрылыс компаниялары Өзбекстан мен Қырғызстаннан келген мигранттармен жұмыс істегенді жөн көреді. Олардың талаптары аз, бірақ сонымен бірге белгілі бір жұмыс тәжірибесі бар. Өндірісті автоматтандыру мен цифрландыруға байланысты (біз оны белсенді түрде енгіземіз) көптеген кәсіпорындар көп жұмыс орындарын қажет етпейді.

Сонымен қатар, бізде қоғамдық тамақтану, ұжымдық құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласына сұраныс жоқ. Біздің жастар беделді емес кәсіптер деп санап, жұмысшы мамандықтарына құлшынбайды — аспаздар мен сантехникті оқуға ұмтылмайды

Бізде еңбек нарығында ауытқу бар, және бәрі бірдей білім алғысы келмейді, жекеменшікпен айналысуды немесе “мұнайға” баруды қалайды. Бірақ бұл салада орын көп емес: Маңғыстау облысындағы кәсіпорындар өз ресурстарын әлдеқашан игерген, – деп атап өтті Әшімбаев.

Оның байқауларына сәйкес, жастарды аз сұранысқа ие мамандықтарға оқуға тарту мақсатында кәмелетке толмағандар бір уақытта өздерін тұзаққа түсірді.

— Педагогикалық мамандықтарға өту баллы төмен болған кезде оған басқа мамандыққа түсе алмағандар баратын. Нәтижесінде, бұрынғы үшке оқығандар білікті мұғалім атанды

Бүгінде біз мұның жемісін көріп жатырмыз. Ал соңғы жылдардағы демографиялық бумды ескерсек, болашақ тіпті бұлыңғыр, — дейді саясаттанушы.

Бізге реформалар қажет

Экономикалық саясатты нақты секторға қайта қалыптастырусыз жастар саясатынан ешқандай мағына болмайды. Ал

жұмыспен қамту функциялары әкімдік пен басқа ведомстволар арасында бытырап жүргенде жұмыссыздықты шешу мүмкін емес

Көші-қон мәселелері де солай: қазір олармен Еңбек министрлігі мен ІІМ айналысады.

— Бізге мықты Еңбек, жұмыспен қамту және көші-қон министрлігі керек. Білікті жұмыс күшін даярлайтын, ішкі көші-қон ағындарын реттейтін және қызметкерлердің құқықтарын қорғауды қамтамасыз ететін. Бізге барлық еңбек қатынастарын реттеуді бір жұдырыққа жинап, экономиканы нақты секторға қайта құру қажет. Мемлекеттік және бюджеттік бағдарламалардың орындалуына қатаң мониторинг жүргізу жүйесін енгізу қажет.

Бұл үшін биліктің заң шығарушы және атқарушы тармақтарының өзара қарым-қатынасы жүйесін қайта жаңғырту қажет

Үкімет миллиардтаған қаржыны не үшін жұмсайтыны белгісіз, ал ондаған миллиард квазимемлекеттік секторда ешқандай нәтиже бермей, сыртқы және ішкі бақылау мен өзін-өзі реттеу жүйесі болмаған жағдайда, біздің экономикалық саясатымыз тек тіркеу мен фикцияға ғана бағыттала береді.

Барлық ведомстволар жұмыспен және біліммен қамтылғанда ғана жастар саясаты туралы айтуға болады, – деп қорытындылады Әшімбаев.