Келинка Сабина өмірдегі әйелдердің рөлін түсінбей-ақ кетті — Зүлфия Байсақова

Адамбай осы сөздері үшін кешірім сұрап, негізінде мүлдем басқа ойды жеткізгісі келгенін және осылай сөйлеуге құқығы жоқ екенін атап өтті. Алайда кейінірек актер осы сөздерін қайта өшіріп тастады…

Біз “Қазақстанның дағдарыс орталықтары одағы” заңды тұлғалар бірлестігі басқармасының төрайымы Зүлфия Байсақовамен сөйлесіп, елімізде феминизмнің рөлі мен маңызы туралы өз аузынан білуге шешім қабылдадық.

Тең құқық

— Зүлфия Мұхамедбекқызы, неліктен Қазақстанда, оның ішінде танымал адамдар да феминизмнің шынайы мағынасын бұрмалауға бейім деп ойлайсыз?

— Шынында да, еліміздегі көптеген адам феминизмнің мәнін түсінбейді. Жыныстық идентификациямен сәйкестендіреді. Шын мәнінде,

феминизм туралы айтатын болсақ, біз ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен мүмкіндіктері туралы айтамыз. Феминизм — біздің гендерлік саясатымызды анықтайтын критерийлердің бірі

Әрине, феминизм аясында біз әйелдердің қысым көруі мен құқықтарының сақталмауына баса назар аударамыз. Бірақ қазақстандық қоғамда әйелдер — 52%. Нұртас Адамбай сияқты мәлімдеме жасап, көпшілік алдында сөйлейтіндер анасының, әпкесінің, қызының және т.б. көзқарасын ескермейді.

Рөлін сезіне алмады

— Көптеген құқық қорғаушылар мен феминистер, соның ішінде сіз гендерлік зорлық-зомбылықпен күресуді бірінші орынға қоясыз. Егер Адамбайды алатын болсақ, оның өзі фильмдердің сюжеті бойынша белгілі бір гендерлік зорлық-зомбылыққа тап болған келін рөлін ойнады. Соған қарамастан, неліктен ол феминистердің қызметін соншалықты құнсыздандырады?

— Меніңше, осы немесе басқа рөлді сомдау, белгілі бір адамның бейнесіне ену арқылы ол тапсырысты орындайды. Ол бұл рөлді ойнады, бірақ оны сезінбеді. Ол сюжеттен әйелдің қадір-қасиетін түсіретін сәттерді байқаған жоқ. Сонымен қатар, оның фильмдері комедия жанрында.

Ол өзі ойнаған әйелдің идеялары мен проблемаларына толығымен ене алмағаны өкінішті. Сонымен қатар, бұл фильмнің әзіл-оспағында да дискриминация бар. Менің ойымша, өз сұхбаттарында феминистер туралы мәлімдемелер жасау оны әспеттемейді

Ол әлі жас болғандықтан, бәлкім, бұл мәселенің мәнін толық түсінбейтін шығар. Кешірім сұрағаны және айтқанына өкінгені, бәлкім, санасындағы өзгерістердің оң көрсеткіші. Жалпы алғанда, көпшілік алдында сөйлегенде әр сөзге ерекше назар аудару керек, өйткені көптеген адам олардың пікіріне құлақ асады.

Феминизм және дін

— Кейбіреулер Адамбайдың бұл сөздерін оның дінге терең енуімен байланыстырды…

— Бұл екі ұғым — феминизм мен дін — бір-біріне қайшы келмейді, керісінше толықтырады. Бұрын “феминизм” сөзі еш жерде қолданылмайтын, Құранда да ол туралы сөз қозғалмайды. Дегенмен

кез-келген дінде әйелге құрметпен қарау әрқашан бірінші орында болған

Әйелдердің қажеттіліктерін елемеу, оларды кемсіту және қорлау әрқашан ақыл-ойы тар және білім деңгейі төмен адамдарға тән болды. Бұны тарих және біздің өмір дәлелдей алады. Дегенмен, қазақстандықтардың көпшілігі феминизмнің мәнін дұрыс түсінеді деп сенемін.

Әйел тек жыныстық серіктес емес. Ол сондай-ақ әйел, ана, әже, қыз, немере. Егер әр адам осы призма арқылы әйелдерге қарайтын болса, олар әлдеқайда мұқият болады.

Үнсіз келісіммен

— Әйелдерді кемсітушілікке әйелдердің өздері ықпал етеді деген пікір бар. Мысалы, ұлы әйелін ұрып жатса да енесі үндемейді. Сіз бұл туралы не ойлайсыз?

— Алматыда келіндеріне қатысты зорлық-зомбылыққа үнсіз қалатын әйелдердің санаты бар екендігі былтыр мен үшін жаңалық болды. Мен дағдарыс орталықтарына келіп түскен өтініштерге талдау жасадым. Алматы  анағұрлым дамыған қала деп ойлаушы едім және бұған жол бермейді деп келдім.

Бірақ бұл әйелдердің көпшілігі, кейін анықталғандай, ауылдан келгендер, ал онда отбасындағы қарым-қатынас көбіне зорлық-зомбылыққа құрылады.

Әсіресе оңтүстікте бұл кең таралған. Тіпті дәстүр сияқты жалғасып кеткендей. Алайда зорлық-зомбылық дәстүр деген абыройлы атқа сәйкес келмейді.

Бұл дәстүр емес, кейбір қарапайым отбасылардың өмір салты. Ондағы зорлық-зомбылық отбасы мүшелерін басқару құралы ретінде қызмет етеді

Өкінішке орай, мұндай мінез-құлық үлгілерін кейбіреулер әлі де қолдайды. Мен де шыдадым, ештеңе жоқ дегенде мен таң қаламын. Бұл өзі үшін келіннен кек  алу сияқты көрінеді. Меніңше, бұл тар ойлы және білімсіз адамдардың әрекеті. Ұлдарымен және келіндерімен бірге тұратын аналар жастардың физикалық және психологиялық зорлық-зомбылықсыз жақсы қарым-қатынас құруына көмектесуі керек.

— Кейде қыздардың аналары да зорлық-зомбылыққа көз жұмады, мысалы, тұрмысқа “алып қашып” кеткен болса (ҚР Қылмыстық Кодексі, 125-бап “Адамды ұрлау”, – ред.) және зорланған болса. Көбі зорлықшымен тұрғысы келмейді және үйіне қайтып келгісі келеді, алайда “Ұят болады” деген жауап естиді — отбасын масқараламауды сұрайды…

— Иә, бұрын мұндай жағдайлар жиі болатын. Қазір, менің ойымша, “шыдама, үйге қайтып кел” дейтін аналар көп. Сондықтан мұндай ұғымдар бірте-бірте өткен шақта қалады. Қазір ажырасу статистикасы өте жоғары, оның себептерінің бірі тұрмыстық зорлық-зомбылық болып табылады. Көбісі шыдамайды, ал туыстары әйелдің тираннан кету туралы шешімін қолдайды.