Израиль VS Палестина: күшейту билікте қалудың тәсілі ме?

Таяу Шығыста Палестина әскерилендірілген құрылымдары мен Израиль армиясы арасындағы қақтығыс басталғанына бір аптадан асты. Палестиналық радикалдар Израильге 3 мыңнан астам зымыран тастады, ал Израиль қорғаныс армиясының тарапынан Газ секторына қарсы соққылар жасалуда. 18 мамырдағы жағдай бойынша Газ секторында 230-дан астам адам, оның ішінде кем дегенде 60 бала қаза тапты. Израильде кемінде 10 адам, оның ішінде балалар да бар.

Шиеленістің күшею шежіресі

Иерусалимдегі жағдай сәуір айының ортасынан бастап шиеленісе бастады. Оған түрткі болған Израильдің қоныс аудару саясаты болды. Кварталдардың бірінде бірнеше еврей отбасы 1948 жылға дейін отбасыларына тиесілі болған тұрғын үйді қайтаруды талап етті. Мүліктік дауларды сот қарады, ал Шығыс Иерусалимнің кейбір аудандарынан билік араб отбасыларын күштеп көшіре бастады.

7 мамырдағы Ғибадатханалар тауындағы қақтығыстар Израиль шекара полициясының қызметкерлері мен палестиналықтар арасындағы шиеленістің шарықтау шегі болды. ТАСС хабарлағандай, қақтығыс Ғибадатханалар тауының жанындағы Әл-Ақса мешітінің жанында (исламның маңыздылығы жағынан үшінші қасиетті жері) және Израиль қауіпсіздік күштері араб отбасыларын көшіріп жіберген Шейх Джаррах аймағында болған.

Кештен бастап мешітте Рамазан айының аяқталуына орай діни рәсімдер өткізу үшін діндарлар жиналды. Әрі қарай қақтығыс күшейіп, Газ секторынан ХАМАС күштерінің зымыранды соққысына жалғасты. Ал жауап ретінде ЦАХАЛ әскери іс-қимылға кірісті.

Енді Израильдің кейбір саясаткерлері Премьер-Министр Нетаньяхудың саясатын айыптауда. Кнессеттің 20-шы шақырылымының депутаты, Герцлиядағы Стратегия мен саясатты зерттеу институтының аға ғылыми қызметкері Ксения Светлова бірқатар себептерді атап өтті.

Олардың бірі – Шығыс Иерусалимдегі қоныс аудару саясатының дұрыс еместігі, онда халық тығыз орналасқан әрі еврейлер мен мұсылмандар үшін қасиетті орындар бар болуына байланысты өте байсалды көзқарас қажет. Мұнда тіпті өте кішкентай ғимарат салу үшін де көптеген рұқсат беру құжаттарын алу керек.

Сонымен қатар, Шығыс Иерусалимде өтіп жатқан ультраоңшыл еврей ұйымдарының шерулері жағдайды “ушықтыруда”. Бұл мұсылмандарға қатты әсер етті, өйткені оларға билік қасиетті Рамазан айының аяқталуын айтарлықтай атап өтуге рұқсат бермеген.

Сонымен бірге Светлова Палестина радикалдарының террорлық әрекеттерін қатты айыптады. Оның пікірінше, Ислам мен мұсылмандардың қасиетті орындарын “қорғаушысы” ретінде

ХАМАС барлық палестиналықтардың атынан дербес және жеке-дара әрекет ету үшін бұл жағдайды өз пайдасына пайдалануға шешім қабылдаған

Бірақ Светлова қоғамның жікке бөлінуін зымырандардан да қорқынышты қауіп деп санайды. Еврейлер мен арабтар арасындағы қақтығыстар алапат қырғын мен дүкендерге, көліктер мен ғибадатханаларға шабуылдар түрінде жасалуда. Көпшіліктің қаһары тіпті Линчтің соттарына алып келді, ал Израиль полициясы кейбір жағдайларда дәрменсіздік көрсетті.

Пікірлер әртүрлі – қиындық ортақ

Бірқатар шетелдік және израильдік сарапшылар қақтығыстың ушығуы Израиль премьер-министрі Нетаньяхуға пайдалы деп санайды, ол “сыртқы қауіптің” арқасында ішкі мәселелерді реттеуге ниетті. Олар Биньямин Нетаньяху мен “Ликуд” партиясы биліктен айрылды деп санайды және оларға қарсы әртүрлі бағыттағы бірнеше партиялардан коалиция құрылды.

Палестина өкілдері өздерінің пікірлерін қатты айтуда. Олар Нетаньяху Израильде балама үкіметтің құрылуына кедергі жасау үшін жанжалды күшейтуге және шиеленістіруге тырысады деп санайды.

Ал, Палестина лагерінде ХАМАС проблемалары бар. Бұл құрылым билікті басып алуды жоспарлаған, бірақ Палестина ұлттық әкімшілігінің (ПҰӘ) басшысы Махмуд Аббас жоспарланған сайлауды болдырмады. Палестина партияларының ішінде ең мықты екеуі бар.

Егер батыс жағалауда ПҰӘ-нде Махмуд Аббас басқаратын ФАТХ болса, онда Газ секторын ХАМАС басқарады.

Израильдің БҰҰ-дағы тұрақты өкілі Гилад Эрдан Палестинадағы шиеленіс ХАМАС айла-тәсілдерінен кейін басталғанын айтты. Оның айтуынша, ХАМАС ПҰӘ-дегі билікті алуды өз бетінше шешті. Сондықтан “оны соғыс бастауға сылтау ретінде пайдалануы” үшін ХАМАС Иерусалимдегі жағдайды ушықтырды.

Беньямин Нетаньяху ХАМАС әскери күштерін, штабтарын және командирлерін толығымен жоюға дайын. Авиация, артиллерия және басқа да ЦАХАЛ күштері Палестина радикалдарының ғимараттары мен жер асты туннельдеріне шабуыл жасауда. Әуе қорғанысы күштері Израильдегі нысанаға бағытталған зымырандардың шамамен 90%-ын бөгеді.

Алайда

екі жағынан да тұрғындар қаза тауып, бейбіт аудандарға зиян келуде. Газ секторында жолдар, электр желілері, тіршілікті қамтамасыз ету инфрақұрылымы зардап шекті

Сонымен қатар, COVID-19-бен күресте эпидемиологиялық жағдай нашарлады. БАҚ-тың хабарлауынша, Газ секторындағы жағдай апатты жағдайда.

Жол беру – “беделін” жоғалту

Бүгін БҰҰ Бас хатшысы Гутерриш пен Рим Папасы дауларды бейбіт жолмен шешуге шақырды. Таяу Шығыстағы жағдайды реттеуші “квартет ” (Ресей, АҚШ, БҰҰ және Еуропалық Одақ) Израильді ұстамдылық танытуға және Иерусалимнің шығысындағы жағдайдың шиеленісуіне әкелетін қадамдардан бас тартуға шақырды.

Жалпы, әлемдік қауымдастық көзқарастар тұрғысынан жікке бөлінді.  Кейбір елдер (Түркия, араб елдері, Латын Америкасының бірқатар елдері) және ЛАГ палестиналықтарды қолдады. Басқалары Израильдікі дұрыс және армияның берген жауабы қорғаныс шарасы деп санайды.

Дінтану мәселелері жөніндегі сарапшы, Ресей Ғылым академиясының ИМЭМО бас ғылыми қызметкері Алексей Малашенко әлсіздігін көрсетпеу үшін қақтығыста ешкімнің жол бергісі келмейтінін айтады. Көршілер, араб елдері ұзаққа созылған Палестина-Израиль қақтығысынан шаршаған.

Кейбір араб елдері Израильдің тәуелсіз өмір сүру құқығын мойындайды. Енді аймақтың бірқатар елдерінің элиталары алдында таңдау тұр. Израильмен қарым-қатынас орнату керек, бірақ олардың Иерусалимдегі жағдай мен Газ секторындағы ЦАХАЛ шабуылдарына қатысы бар. Сондай-ақ, қақтығысқа араласуы мүмкін Иран факторы да бар.

Малашенконың айтуынша, Израильдегі ішкі жағдай одан да күрделі болады. Көптеген арабтар ортаға бейімделген, азаматтығы бар және өте жайлы өмір сүруде. Қоныс аударушы еврей отбасыларының және палестиналықтардың мәселелері оларды мазалаған емес. Енді “көше белсенді үн қатып”, бөліну рельефті бола бастағанда, “ішкі” радикалдардың да әсері кеңейіп, күшейе түсуі мүмкін.