Энергетикалық дағдарыс: тарифтерді көтеру керек, бірақ қанша мөлшерде?

Электр энергетикасын жаңғырту дөңгелек соманы қажет етеді. Экономист Алмас Чукин оны ақыр соңында кім төлейтіні әлі белгісіз деп санайды. Сонымен қатар, коммуналдық тарифтер халық алдында инфляцияның басты көрсеткіші болып табылады. Олардың кішкене өзгеруінің өзі дереу халықтың теріс көзқарасын тудырады.

Алайда тарифтерді көтеруге тура келеді. Әлеуетті инвесторлар пайда күтеді, әйтпесе олар ақша бермейді.

Бұл туралы Чукин өзінің Facebook парақшасында жазды.

Реформалардың өтеуі кімнің мойнында?

Оған президент алдында өткізілген электр энергетикасын дамыту жөніндегі кеңес себеп болды. Чукин бұл мәселе қазірдің өзінде “артық” екенін атап өтті. Кездесуде көптеген ұсыныстар айтылды, бірақ шешімдер айтылмады.

Мысалы, бұл ұсыныстар үшін кім және қалай төлейтіні түсініксіз болып қалды.

— Кеңесте ешкім электр энергиясы үшін болашақ тарифтердің санын атаған жоқ. Біз тіпті 2025 жылы немесе 2030 жылы кВт/сағ қанша тұратынын білмейміз. Мысалы, егер “2025 жылы 12 теңге болды” деп нақтыласа, онда бірден сұрақ туындайды:

экономиканың қай секторлары, тұтынушылардың қайсы және жалпы осы тарифтерді қалай төлейді?

Егер станциядағы көтерме баға 12 теңге болса, онда жергілікті желі арқылы электр энергиясын ел бойынша жеткізетін КЕГОК оны тасымалдағаннан кейін соңғы тұтынушы үшін басқа да шығындарды қосқанда бағасы 30 теңгеден жоғары болады, — деп атап өтті Чукин.

Бұдан әрі ол егер тарифтер күрт өсетін болса, ең алдымен металлургтер (энергия шығындары өзіндік құнында 20-дан 40%-ға дейін), мұнайшылар мен теміржолшылар (10-20%) зардап шегетінін атап өтті. Экономистің пікірінше, бұл “оларды бәсекеге қабілеттілікке әкелуі мүмкін”. Және популяцияға айтарлықтай әсер етпейді.

— Энергия тарифтері бензин бағасымен бірге инфляцияның басты индикаторлары болып табылады, халық үшін бұл – жанды жер.

Олардың шамалы өзгеруі бірден байқалады және негатив тудырады

Сондықтан экономиканың осы секторының кез келген реформасы пайымдалған және ойластырылған болуы тиіс. Әйтпесе, реакция теріс болуы мүмкін. Бірақ бірдеңе істеу керек және өте батыл әрекет қажет. Экономиканың өсуі қазірдің өзінде энергиямен қамтамасыз етудің жетіспеушілігінен баяулауда”, — деп жазады Чукин.

Елде артық газ жоқ

Экономист белгілі бір дилемманы атап өтті:

• бір жағынан, Қазақстан әлемдегі электр қуаты ең арзан бес елдің қатарына кіреді;
• екінші жағынан, КСРО-дан алынған материалдық базаның тозуы сыни деңгейге жетеді.

Кеңесте магистральдық желілер бойынша айтылған ұсыныстардың бірі – батыс өңірдің электр желілерін Қазақстанның қалған бөліктерімен қосу нұсқаларының бірін таңдау: Атырау-Ақтөбе (500 км) немесе Атырау-Жезқазған (1400 км) немесе Бейнеу-Шымкент (1500 км).

Чукин бұл кем дегенде 2 миллиард доллар тұрады деп мәлімдейді.

— Осындай қашықтыққа айнымалы ток желісін құру тиімсіз, беру шығындары энергияның 20%-ына дейін жейді. Бірақ

ең жаманы, бұл желі экономикалық тұрғыдан тиімсіз болады, өйткені оған ештеңе берілмейді

Шымкент пен Бейнеуде қажетті генерация жоқ, олардың өздері тапшы өңірлер, — деп есептейді ол.

Сондай-ақ, экономист ПМУ (газ қондырғылары) салу идеясын сынға алды, өйткені “бұл үшін елде газ жоқ”.

— Шамамен 15 млрд текше метр газ біркелкі таратылды. 10 млрд Қытайға экспортқа және 5 млрд ішкі тұтынуға жұмсалады.

Бірнеше жыл бұрын біз Қытаймен өте жақсы келісе алдық,

олар Түрікменстаннан газ құбырының үш тармағын салуға рұқсат алған кезде. Қазақстан осы құбырдан 10 млрд кубқа квота алды және оны енді толтырды, бұл жақсы экспорттық кіріс береді. Қазір біз бұл нарық үшін Ресеймен бәсекелесеміз және экспорттан бас тарту ақылға сыймайтын нәрсе болар еді. Ал шын мәнінде, егер АТЭЦ-2-ге 2-2,5 млрд текше метр жағу туралы шешім қабылдаса, мұны істеу керек болады, – деп атап өтті Чукин.

Яғни, газды текше үшін 150-160 доллардан экспорттаудың орнына, біз оны Алматыда 60 долларға жағамыз. Яғни, әр кубтан алынбаған экспорттық кірістің 90-100 долларын жағамыз.

Тарифтер өседі

Чукин бұл мәселені шешудің уақыты келді деп санайды. Бірақ мәселе шешілу жолында көп қарастырылатынына дайын болу керек. Мысал ретінде ол энергетика бағдарламасын еске алды — оны 2010 жылы қабылдады, бірақ “2014 жылы шусыз жауып тастады”.

Әрі қарай ол есептеулер жүргізді. Алдағы 10-15 жылда 4,600 МВт қуаттылықты іске қосу көзделіп отыр. Ол үшін 2,7 трлн теңге инвестициялау қажет. Инвестицияға қайтару пайызын есептемегенде және шартты түрде салынған ақшаны 10 жылда қайтаруды алсаңыз,

тарифтерге қосымша жылына 270 млрд теңге салу керек

Егер сіз инвесторлар пайдасыз жұмыс істемейтінін қабылдасаңыз, онда сома көбірек болады. Сондықтан тарифке несиелер бойынша кірістер мен пайыздарды қосуға тура келеді. Бұл жылына 500 миллиард болады.

— Қазір біз жылына 100 млрд кВт/сағ-тан сәл артық өндіреміз және тұтынамыз.

Осылайша, әр кВт/сағатқа кем дегенде 5 теңге қосу керек болады

Бұл тек өндіру бойынша. Бірақ бізге желілік экономика үшін ақша керек. Сондықтан өте қиын есептеулер мен қиын ымыраға келу күтілуде. Ақшамен проблемалар болмайды деп айтатын жағдай тумауы да мүмкін. Санау қажет. Құрылысқа ақша табу жеткіліксіз, бұл ақшаны қайтару керек. Сонымен бірге, басқа салаларды бұзбай және қарапайым тұтынушы үшін тым қымбат тауарға айналдырмау маңызды, — деп түйіндеді ол.