Ел су тасқынына дайын ба? Депутаттар дабыл қағуда

Депутаттар осы фактілерді келтіріп, премьер-министр Асқар Маминнің атына сауал жолдады. Мәжілісмендер тобы 2021 жылы не істелетінін және су тасқынына қаншалықты дайын екенімізді білгісі келеді.

Шұғыл шаралар қажет

Депутаттар көктем-жаз мезгілінің келуімен

өңірлерде төтенше су тасқыны қаупі артатынын

еске салды.

Су тасқыны — бұл үлкен экономикалық шығындар мен адам шығынына әкелетін ең қауіпті табиғи және техногендік құбылыстардың бірі.

Соңғы онжылдықта өзендерімізде су тасқыны жиілеп кетті, бұған:

• өзендердің ағынын дұрыс реттемеуден;
• су тасқыны қаупі бар аумақты игеру;
• су пайдаланушылары мүдделерінің қайшылықтары, оның ішінде мемлекетаралық деңгейде;
• гидротехникалық құрылыстардың (ГТҚ) жай-күйі.

Ең көп залал Сырдария, Шу, Талас, Аса, Жайық, Жем, Сағыз, Торғай, Сарысу, Тобыл, Нұра, Есіл, Ертіс өзендерінде және олардың өзендерінде болады.

Қауіпті төтенше жағдайлардың алдын алу үшін шұғыл шаралар қабылдау талап етіледі. Бұл ретте біздің аумақта да ондаған елді мекенді су басып, ал халық пен өңірге келтірілген шығын миллиардқа жуық теңгені құраған

2020 жылғы мамырда Өзбекстандағы Сардоба су қоймасындағы бөгеттің бұзылу салдарының тәжірибесін ескеру қажет

Қауіпті аймақта мыңдаған үй бар

— Уәкілетті органның ақпараты бойынша топырақтың ылғалдану көрсеткіштері Ақмола облысының Астана су қоймасына құйылатын Есіл өзенінің бассейнінде орташа көпжылдық мәндерден 26%-ға артық; Солтүстік Қазақстан облысында, Есіл өзенінің бассейнінде, Сергеев су қоймасына құйылатын ағын 36%-ға артық; 16-50%-дан — Қаратомар су қоймасына және Қостанай облысының Тоғызақ өзеніне құйылатын өзен бассейндерінде; Нұра өзенінің бассейнінде, Қарағанды облысының Самарқанд су қоймасына құйылатын ағын — 9%-ға артық.

Ауа-райы жылып, жаңбыр құятын болса, Қазақстанның оңтүстігі, оңтүстік-шығысы мен шығысындағы тау өзендерінен су тасқыны болуы мүмкін. Қауіп өте жоғары. Ықтимал залал да жоғары. Шығыс Қазақстан облысында су тасқыны қаупі бар елді мекендердің саны – 94, ал оларда 7 191 тұрғын үй бар.

– Метеостанциялардағы көпжылдық бақылау деректері бойынша,

ақпан, наурыз және сәуір айларында бір айлық нормадағы жауын-шашын түсуі мүмкін

Бұл қауіпті табиғи гидрометеорологиялық құбылыстардың болуына қауіп төндіреді, – дейді қол қоюшылар.

Түркістан облысының әкімі Өмірзақ Шөкеев 2020 жылдың қараша айында Сенаттағы үкімет сағатында сыйымдылығы 5,2 млрд м3 болатын Шардара су қоймасында төтенше жағдай енгізу мүмкіндігі туралы ескертті.

Апаттар есімізде

Депутаттар 2017 жылы қатты жауын-шашын салдарынан Шардара мен Көксарай су қоймаларының толып кетуіне әкелгенін еске салды. Арнасайда суды қабылдау мүмкіндігі де болған жоқ. Қызылордаға нақты қауіп төнді, төрт ауданда төтенше жағдай жарияланды.

Егер ауа-райына байланысты жағдай қайталанса, Сырдария өзенінің сол жағалауындағы Шардара, Отырар аудандары мен Арыс қаласының елді мекендері су басу қаупіне ұшырайды.

Түркістан облысының 60 мыңнан астам тұрғыны және Қызылорда облысының 200 мыңнан астам тұрғыны апаттан зардап шегеді

Шардара су қоймасынан басқа ескірген бөгеттер мен тоғандар қауіп төндіреді. Елде шағын және үлкен өзендерде, уақытша су ағындарында, су қоймаларында, жасанды су қоймаларында осындай 1 732 ГТҚ бар. Олардың барлығы әртүрлі ведомстволық және меншік нысанына ие.

Көбісі Қызылағаш бөгеті сияқты (2010 жылғы апат)

төтенше жағдайдың ықтимал көзіне айналуы мүмкін, әсіресе көктемгі су тасқыны кезінде

2017 жылы еліміздің төрт өңірінде — Қарағанды, Ақмола, Солтүстік Қазақстан және Ақтөбе облыстарында 4,7 мың адам үйлерін тастап кетуге мәжбүр болды. Су басу аймағында 1 мыңнан астам үй мен саяжай учаскелері болған.

– Гидротехникалық құрылыстар олардың авариялық жағдайына байланысты ерекше қауіп төндіреді. Су шаруашылығы құрылыстарының басым көпшілігі өткен ғасырдың 60-70-ші жылдары салынған, қазіргі уақытта олардың физикалық және моральдық тозуы 40%-ды құрайды. Қазіргі уақытта екі жүзден астам ГТҚ жедел жөндеуді қажет етеді. Су шаруашылығы объектілерінің іс жүзіндегі тозуы қазірдің өзінде 60%-дан асады. Техникалық жай-күйі бойынша мұндай ГТҚ-ны авариялық қауіптілігі жоғары объектілерге жатқызуға болады, – дейді депутаттар.

Дайындық деңгейі қандай?

Сауал соңында депутаттар бірнеше сұрақтарға жауап беруді сұрады:

1. Биыл көктем-жаз мезгіліне су тасқыны жағдайы бойынша Төтенше жағдайлар министрлігінде, экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінде, ауыл шаруашылығы министрлігінде, облыс және қала әкімдіктерінде қандай болжамдар бар?

2. Ел өңірлерінде су тасқыны залалының әсерін барынша азайту бойынша профилактикалық, алдын алу, дайындық сипатындағы қандай шаралар қабылдануда? Бұл үшін қандай материалдық-техникалық құралдар қарастырылған? Бұл мақсаттарға қандай қаржыландыру және қандай көздерден бөлінеді?

3. Гидротехникалық құрылыстардың биыл және келесі жылдардағы су тасқыны қауіпті кезеңге дайындығы мен жағдайына мониторинг бойынша жұмыстар жүргізілді ме? Өңірлер бойынша олардың санын, жүргізілген іс-шараларды, жай-күйі мен қызмет көрсетуін нақтылауды, сондай-ақ ГТҚ пайдаланудың қауіпсіз режимін қамтамасыз ету жөніндегі жоспарлармен бөлісуді сұраймыз.

4. Су тасқынына қарсы іс-шараларды жоспарлау кезінде қолданыстағы карантиндік шектеулер факторы қалай ескеріледі?