Экономикалық бопсалау: Қазақстан-Қытай шекарасында жүктердің тұрып қалу себебі

Казначеевтің айтуынша, Қытай үкіметі Қытайға қарсы митингілер мен пикеттерге қатысушыларды жазалауды, Қазақстандағы синофобиялық көңіл-күйді төмендетуді талап етуде. Былайша айтқанда, экономикалық ынтымақтастықты жалғастыру үшін Ақордаға саяси шарттар қойылды.

“Мемлекет ішінде саяси іс-қимыл жасау мақсатында тараптардың бірі серіктес елдің басшылығына экономикалық қысым жасауы екі ел қарым-қатынасының жаңа кезеңі. Нұр-Сұлтанда қажетті шешім қабылдау процесін ынталандыру үшін Қытай біржақты тәртіппен “Қорғас” және “Достық” кедендік өткізу шекарасында карантинді қатаңдатуды жариялады”, — деді саясаттанушы.

Карантиннің қос стандарттары

Ол карантин тек Қазақстаннан кететін және Қазақстанға келетін жүктер үшін ғана қатаңдатылғанын атап өтті. “Бір белдеу – бір жол” жобасы бойынша жүретін транзиттік жүктер, ал бұл Еуропадан Қытайға жүретін теміржол құрамдары, Қытай кедені оларды бірінші қарайды, сондықтан олар іс жүзінде шекарада қалмайды. Алайда, Қазақстанның Қытаймен екіжақты саудасы аясында темір және автомобиль жолдарымен жүретін барлық жүк “тоқтатылған”.

“Соңғы қазақстандық есептеулер бойынша, шекарада бірнеше мың жүк көлігі мен бірнеше мың вагон тұр. Бұл үйілген жүктер, отын цистерналар және контейнерлер. Жылжымалы құрамның едәуір бөлігі тұрып қалды.

Қазақстан экономикасына қос соққы жасалды.

Біріншіден, қазақстандық бизнесмендердің ақшасы жүрмей қалды. Әдетте, адамдарда айналым қаражаты жоқ немесе өте аз мөлшерде. Бизнес шығынға ұшырайды.

Екіншіден, шекараның Қытай жағында қазақстандық вагондар мен жүк көліктерінің саны көп болғандықтан, Қазақстанда олардың тапшылығы сезіледі. Елде ішкі тасымалдау үшін көлік жетіспейді. Бұл тауарлар бағасының өсуіне әкелетін тасымалдаушылардың қызметтеріне бағаның өсуін білдіреді.

Тауарға тәуелділік

Максим Казначеев орта мерзімді перспективада Қытай Қазақстан мен бүкіл Орталық Азияны өзіне геосаяси қайта бағдарлау бойынша жұмыс істейтін болады деп есептейді. Бұл үшін экономикалық қысыммен бірге саяси талаптарды ұсынуға тырысады.

“Соңғы 10-15 жылда Қазақстанның Қытаймен сауда айналымының өсуі сандық өзгерістердің сапалық өзгерістерге айналуына алып келді. Бұрын Бейжіңге кез келген бағада екі жақты сауда транзиті мен айналымын өсіру тиімді болса, қазір ол саяси мүдделерге басымдық бере бастады.

Себебі, қытай нарығы Орталық Азиядан келген шикізат тауарлары үшін сыйлықақы болып табылады. Оған қол жеткізу құқығы үшін ҚХР кері реакция күтеді”.

Су және жер

Саясаттанушының пікірінше, Қазақстанға қысым көрсету тетігі су ресурстары мәселесі болып табылады.

“Қытай Қара Ертіс өзенінен немесе ШҰАА-да ирригациялық құрылыстар жүйесін салды. Бұл қазір қажет болған жағдайда өзендердің бүкіл ағынын алуға мүмкіндік береді.

Балқаш көлін Жаңа Арал теңізіне айналдырмау үшін Қазақстан билігі он жыл бұрын Қытаймен Қазақстандағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жалға берудің орнына су ағынын сақтау туралы уағдаласты. Осылайша, өзен алқаптарының экожүйесі, ГЭС-те электр энергиясын өндіру және т.б. сақталады.

Бірақ, өздеріңіз білетіндей, бұл мүмкін болмады. Наразылықтар толқыны көтеріліп, билік шетелдіктерге ауылшаруашылық жерлерін жалға беруге тыйым салуға мәжбүр болды.

Алайда Қазақстанның Қытай алдындағы міндеттемелерін ешкім жойған жоқ. Бүгінгі таңда Қытай ирригациялық жүйелердің, соның ішінде “Қара Ертіс – Қарамай” каналының құрылысын аяқтады және теория жүзінде Қара Ертістің де ағынын толығымен ала алады.

Енді ол кез келген сәтте Қазақстан үшін өмірлік маңызы бар екі өзеннің ағынын бөгей алады. Алматы, Павлодар және Шығыс Қазақстан облыстары бұрынғы су көлемінсіз қалуы мүмкін.

Сондай-ақ, саясаттанушы Қазақстанның мұндай қысымға жауап беретін ештеңесі жоқ екенін атап өтті.

“Вашингтонның ШҰАА-дағы ұйғырлардың сепаратизмін қолдау жөніндегі жұмысына қатысуы “бұқаға арналған қызыл шүберек” болады. Осыдан кейін Пекин әлдеқайда қатал әрекеттерге көшуі мүмкін.

Қазақстанда Қытай активтерін ұлттандыруға болады. Бірақ содан кейін тағы бір мәселе туындайды. Оларды кім сатып алады? Соңғы жылдары Қазақстанда шикізат активтерін негізгі сатып алушы Қытай болды”, – деді Максим Казначеев.