Егер Ұлттық банк теңгені “еркіндікке” жіберетін болса, доллар 500-ден асып кетеді – экономист

– Айдархан, Ұлттық Банк төрағасының орынбасары айтқан цифрлар қаншалықты үлкен деп ойлайсыз? Неліктен олар кенеттен осылай болды?

— Бұл шын мәнінде өте әсерлі өсім. Менің ойымша, халық Ұлттық Банк пен теңгеге сенбейді, сондықтан доллар сатып алуда.

– Айтпақшы, валюта сатып алу үшін алдымен теңге керек қой.

— Шындығында, халықтың ақшасы бар және өте көп. Бірақ әдеттегі жылдары, адамдар ешқандай қиындық боларын күтпеген кезде, валюта сатып алу мөлшері бұлай өспеген болатын. Ал егер сенімсіздік артатын болса, онда теңгені тауарларға, валютаға, пәтерлерге айналдыруға тырысады. Қазір сенімсіздік өсе бастады.

— Сонда қазір белгілі бір белгілер мен алғышарттар пайда болды ма, әлде жай ғана сенімсіздік атмосферасы ма?

– Атмосфера. Соңғы рет халықтың инфляциялық болжамдары туралы мәліметтер жарияланған кезде, қазан айында ғой деймін, ол 10-нан асатын болды. Өтірік бола ма деп қорқамын, бірақ мұндай болжамдар бұрын-соңды болмаған сияқты.

Адамдар 2016 жылдың қайталануынан қорқады, алдымен девальвация болды, , содан кейін бағалар көтерілді.

Сонымен қатар, инфляциялық болжамдар шамамен бір жарым жылдан бері тұрақты өсіп келеді, ал қазір өте жоғары шамаларға жетті. Ұлттық Банк қалаған  цифрларын айта береді,  миллион түсініктеме бере алады, бірақ адамдардың өз пайымдаулары бар. Және ол осындай.

Халық тіпті айтарлықтай девальвацияны – бағамның бір мезетте күрт төмендеуін күтпеуі де мүмкін,

бірақ олар теңгенің біртіндеп, бірақ тұрақты түрде арзандап бара жатқанын көріп отыр. Демек, сатып алу қабілеті де төмендейді. Сондықтан, адамдар, әрине, сенімді активті таңдайды.

– Ал отандастарымыздың бұл сатып алулары биржалық бағамға қатты әсер ете ме?

– Айтарлықтай жоғары емес, бірақ әсері бар. Мен бұл жалпы сұраныстың қанша пайызы екенін айта алмаймын, бірақ әсер әрине бар.

Тамыз айында бағам неге әлсіремеді – үлкен құпия

— Біз 2015 жылғы жағдайдың қалай қайталанып жатқанын көріп отырмыз. Мен бір жыл бұрын осылай болатынын ескерткен едім. Ұлттық Банк мұндай үрейлі әрекеттерді көріп отырса да, бағамды бір деңгейде ұстай алмайды. Ал қиындықтар шын мәнінде өте көп —

бағаммен кұресеміз деп жүріп, инфляцияға көңіл бөлмей кетті, сосын тағы бір иірім пайда болды

Халықтың теңгеге деген сенімсіздігі артып келеді, адамдар көбірек валюта сатып алған соң, доллар бағамы өсе бастайды. Бизнес мұндағы жағдайдың жақсы емес екенін түсінеді де, долларға ауысады. Осы уақытқа дейін Ұлттық банк бағамды ұстап тұруға тырысуда, бірақ ол қаншалықты тырысса, бизнестің реакциясы да соншалықты күшті болуда.

Қазір әрбір банк бүгін қанша валюта сатып алатынын алдын ала хабарлауы тиіс. Егер көбірек сатып ала бастаса, олардан бірден сұрай бастайды. Яғни, егер бизнесмен рәсімделген өтінімнен артық сатып алғысы келсе, оған бас тартады.

Немесе олар бейресми және тіпті зорғысын жасай алады. Банк өтінімді валюта комитетіне береді, ал оған

бұл тым үлкен сома, бағам қалыпты сақталуда, сондықтан бүгін осынша сатып алыңыз, ал қалғанын бүрсігүні аласыз

деп жауап береді. Және сырттай қарасаң тыныш сияқты, бағам бір орнында тұр, ал шын мәнінде халық біртіндеп теңгеге қажетсіз қағаз ретінде қарауда.

– Шын мәнінде, тіпті сырттай да тыныш емес. Доллар біртіндеп қымбаттауда, бірақ баяу.

— Бұл күш жетпегендіктен. Жалпы, үлкен сұрақ туындайды, тамыз — қыркүйек айларында бағам неге айтарлықтай төмендемеді? Әдеттегідей маусымдық әлсіреу болуы тиіс еді, бірақ Ұлттық банк теңгені ұстап қалуға бел буған сияқты. Шын мәнінде, бұл жай ғана кейінге қалдырылды, бірақ оның салдары одан да күшті болады.

2015 жыл қайталана ма?

– Ал егер Ұлттық банк бағамды қолдауды тоқтатса, не болады?

– Доллар бірден бес жүзден асады. Содан кейін ол сәл төмендеуі мүмкін.

2015 жылғы оқиға тағы да қайталанады, Келімбетов 185-те ұстап тұрып, бәрі жақсы деп айтып еді. Содан кейін 240 болады, сол деңгейде ұстап тұрамын деді. Бірақ еркіндік берген кезде, доллар бірден 360-қа секірді, содан кейін 300-ге түсті. Егер қазір Ұлттық Банк еркіндікке жіберсе, доллар 500-ден асып кетеді, содан кейін бірнеше айдан кейін 470-ке оралуы мүмкін.

— Оралмауы да мүмкін бе? Олай істеуі мүмкін бе?

— Бірақ бұл белгісіз. Ағымдағы сәттің проблемасы монетарлық саясаттың транспаренттілігінің жоқтығы.

Мысалы, бізде компаниялар валюталық түсімнің бір бөлігін міндетті түрде сатуы керек. Бұл шара 2020 наурыз айында төтенше жағдай кезінде енгізілді. Мамыр айында төтенше жағдай аяқталды, бірақ төтенше шара қалды.

Егер ол жойылса, ол бірден квазимемлекеттік сектордан валюта ұсынысының минус 10 пайызы болады

Ал егер Ұлттық қордан берілетін трансферттер 2022 жылға жетпейтін болса ше? Немесе одан да ертерек.

— 2022 жыл басталуға таяу, одан бұрын болмайтын шығар?

— Тамыз-қыркүйек айларында теңге бағамы логикаға қайшы келіп, күшейгенін еске алайық. Олар бұған тым көп қаражат жұмсады және трансферттердің жылдық көлемі таусылды ма? Онда желтоқсан айында курсты ұтап тұруға мүмкіндік болмайды!

2021 жылдың наурыз айында трансферттер көлемі екі есе артқанын жариялағанымен, жыл соңына дейін бұл нәтиже беруі мүмкін.

Енді 2022 жылдың ақпан-наурыз айларында тағы бір жаңа арнайы трансферт жарияланады деп күтемін

Ол кезде Nur Otan съезі өтеді, онда жаңа көзқарас пен жаңа іс-шаралар жарияланады. Бірақ бұл үрдіс мәңгі жалғаса бермейді.

— Ұлттық қорда ақша таусыла ма?

– Іс жүзінде шешім тезірек болады. Менің ойымша, 2022 шекті жыл болады. Келімбетов 20 миллиардты жібергені есімде, ол да көмектеспеді. Бәрібір солай болады, бірақ көп қажет кетеді.

Егер 19-20 жылдары шынымен еркін ағымға жібергенде, қазір бағам 450-470 болғаны қалыпты болар еді және бәрі онымен жақсы өмір сүретін еді. Бірақ олай істемеді, енді бес жүзге жеткізбей ұстап тұру керек.