“Bir boetelke whiskey…”. Латынша жазу қазаққа емес, орысқа оңай болғалы тұр

Қанат Тәсібеков

Шынымен, латыншаның пайдасынан бұрын, зияны басым боп кетсе қайтпекпіз? Мемлекеттік тілді дамытамыз деп, одан сайын тұқыртып алмаймыз ба? Тілінен айырылған ел адасады. Жоғалады. Жойылады. Тіл өте нәзік тақырып. Тілсіз ұлт болмайды. Тиісінше, мемлекет тағдыры да талқандалады. Тұра тұрыңыз. Сізді одан сайын үрейлендірмейін. Қорықсақ та, күдіктенсек те латын әліпбиіне өтуге тура келеді. Бәрібір өтеміз. Неге? Не себепті? 

Латынға өтсек біз өзге елдерден алынған сөздерді өзіміздің фонетикаға ыңғайластырамыз. Былайша айтқанда,

кірме сөздердің тігісін жатқызып, біздің сөздік қорға сіңісті қыламыз. Шет тілден енген сөз сол кезде құлаққа да түрпідей тимейді. Тілдің тазалығын сақтауды талап етіп жүргендер де кірпідей жиырыла қалмайды.  

 Ал қазір қалай? Жаңа сөздердің түгелге жуығын біз орыс тілінен аламыз. Кириллицаны қолданғандықтан бұлар біздің сөздің қорықа кіріге алмайды. Ерсі естіледі. Біртүрлі оғаш оқылады. Турасын айтайыншы. Қазіргі қазақ тілі орыс тілінің көшірмесі сияқты. Қазақ тілінің қалалық лексиканың мүлде бұзылған.

Аударып көріңізші?

Кириллицаның қалғанын қалайтындар, латынға көшкенді қаламайтындар сіздерге айтар бір бұйымтайым бар. Мына бір мәтінді қазақша аударып көріңізші. Қалжыңсыз. Қажет болғасын сұрап отырмыз.

«Я, припарковав машину у подъезда, нажал кнопку на брелке, включив сигнализацию и войдя по пандусу в вестибюль, вызвал лифт. Оказывается, жилец квартиры на первом этаже, рецидивист, недавно вышедший из тюрьмы по амнистии, одетый лишь в трусы и майку, ходит и рисует аэрозольным баллончиком на панелях подъезда граффити, похожие на его татуировки. Сквозь настежь распахнутые бронированные двери его квартиры заметны грязный матрас на полу, стоящая рядом бутылка виски «Джек Дэниэлс» со стаканами, консервы из кальмаров и сигареты. На лиловом антикварном диване смотрит по телевизору концерт звезд хип-хопа и рэпа странный субъект, одетый в фиолетовое драповое пальто и оранжевым галстуком на шее.

Заметив меня, он подошел и уставившись сказал: «Привет, у тебя в портфеле компьютер и айпад, в кармане носишь смартфон и ты еще не хочешь переходить на латиницу, дурак!» и ударив меня вареной курицей, которая была у него в руке, со словами: «Пошел вон!» с треском захлопнул дверь».

Аудара алдыңыз ба?

Осы бір ғана мәтіннің ішінде орыс тілінен алынған қаншама сөз жүр. Санамаласақ он саусақ түгел бүгіледі екен. Әрине, бұл арада орыс тілінің заңдылығына бағынуға тура келеді. Сөйтіп жазамыз да…

Қазіргі “қара Ивандар” орысша акцентсіз сөйлейді. Ал “құттықтаймын” деп айтуға қысылады. Ауыр сөз өйткені. Айта алмайды. Айтса да аузынан шыққанда мүлде басқаша естілерін біледі. Мұның арты күлкіге қалумен аяқталуы мүмкін ғой?

Әлгі мен айтқан мәтінге қатысты…аударғанда сақ болыңыз. Мұндағы “субьект” сөзі “адам” дегенді білдірмейді. Ал “парковать” дегенді орысша-қазақша сөздіктер “автокөлікті тұраққа қою” деп аударып жүр. 

Менің аудармама баға беріңіз…

Әлгі мәтінді мен былай аудардым:

Men mashinamdy padezdign qasyna qagntardym da, salpynshaq buttondy basyp alarmdy qostym, panduspen bestibulge kirip lipt shaqyrttym. Birinshi etajdagy paeterdign turgyny, jaqynda tuermeden amnestpen shyqkan recidiwis, uestinde tek trusi men maykesi bar, aerozol ballonmen padezdign panelderine oez tattoolaryna uqsagan graрpiti salyp juer eken. Onygn haeterdin aiikara ashylgan bron esikten poldagy jatkan las matras, kasyndagy bir boetelke whiskey «Jack Daniels» men istakandar, kalamar konserw pen sigaretter baiikalady. Lila antikwar dibanda, teledidardan hip-hop jaene rap stars kansertin karap wiolet drap paelte kigen, moinynda oranj galstugy bar bir qyzyq subject otyr.

Ol adam meni koere sala janyma jaqyndap betime bajyraiiyp karap: «Salem, portphelinde computer men i-Pad, qaltagna smartphon salyp juresign, suete tura latynga oetkign kelmeiidi, aqymaq!» dedi de, kolyndagy pisken tauqpen betimnen bir urdy da «Ket aiida!» dep, esikti sart etkizip jaba saldy.

Менің өтінішімді ескеріп, ілгерідегі мәтінді аударып жатқандар үшін төменде екі  кесте ұсындым. Бұларға қарап қазақ әріптерінің латынша қалай жазылатынын әрі орысшадан енген сөздердің қалай өзгеретінін біле аласыз. Ал іске сәт!