Билік мигранттарды солтүстікте күтуде, бірақ олар астанаға құмар

2021 жылы бірқатар жобаны қосымша қаржыландыру жоспарланды (“Рухани жаңғыру” аясында). Олардың арасында:

• ішкі еңбек көші-қонын ынталандыру және дамыту жөніндегі “Ұлы қоныс” жобасы – 2,4 млрд теңге
• “Ұлт тарихы” арнайы жобасы — 109,8 млн
• “Айбын” республикалық әскери-патриоттық жиынын ұйымдастыру және өткізу – 73,1 млн
• “Менің атым Қожа” заманауи балалар әдебиетін дамыту жобасы – 61,4 млн
• Qazaq handygy мобильді және браузерлік ойын әзірлеу – 27,8 млн
• өсімдік шаруашылығының озық қызметкерлерінің слетін өткізу – 23,6 млн
• басқа этнос өкілдеріне мемлекеттік тілді оқыту бойынша іс-шаралар кешені — 13,8 млн
• “Жас Сарбаз” республикалық әскери-патриоттық әндер фестивалін ұйымдастыру және өткізу – 2,5 млн.

Бұл тізімді Данияр Әшімбаев өзінің Facebook парақшасында жариялады.

Саясаттанушы Замир Қаражанов бірінші тармақты қоспағанда, осы шығындардың ұтымдылығына күмән келтіреді. Алайда,

олар бірінші тармақтағы шараға басқаларына қарағанда жеті есе көп ақша бөлген

Шамасы, бұл жерде мәселе қатты қарқын алып келеді және оны әлі ешкім жеңе алмауда.

Адамдар Ресейге барады, бірақ олардың мұндағы орнын ешкім баспайды

– Замир, бұл қосымша шығындар қаншалықты негізделген? Бізде бұл салаларда проблемалар бар ма?

— Егер бірінші тармақ, яғни ішкі еңбек көші-қонын ынталандыру және дамыту туралы айтатын болсақ, онда бұл толығымен негізделген. Мұндағы жағдай өте қиын. Бізде қандай да бір себептермен сыртқы көші-қон туралы көбірек айтылады, дегенмен ішкі көші-қон көрсеткіші жылына 300 мың адамнан асып түсті. Бұл шынымен де реттелуі керек халықтың өте үлкен ағымы.

Қазақстанда жұмыс күші артық (оңтүстік) және жұмыс күші тапшы өңірлер (солтүстік және батыс) бар. Оңтүстіктен солтүстікке көшуді жақсы жолмен ынталандыру керек. Және

оңтүстік өңірлерден солтүстікке емес, Алматы мен Нұр-Сұлтанға барады. Себебі бұл экономикалық орталықтар

Ал солтүстік пен Батыста жұмыс күшінің жетіспеушілігі әлі де бар.

Үкімет тарапынан да бірнеше рет айтылды, ештеңе өзгермесе, ақыр соңында солтүстік өңірде біонеше аудан қаңырап бос қалады. Онда туу деңгейі төмен және сыртқы көші-қон жоғары. Адамдар негізінен Ресейге кетіп жатыр. Сондықтан халықты сол жерге тарту үшін түрлі ынталандырулар ойластыру қажет, сондықтан қосымша қаржыландыру артық болмайды. 2020 жылдың соңында немесе 2021 жылдың басында тіпті Тоқаев осы облыстарға көшу үшін ынталандыруды күшейту туралы мәселе көтерді.

Бірақ оңтүстіктен солтүстікке қоныс аудару арқылы ғана өңірлер мен жалпы Қазақстанның экономикалық өсуін айтарлықтай жақсартуға болмайтынын түсіну керек. Республикалық және жергілікті бюджеттерден ақша құйып қана қоймай, жергілікті жерлерде бизнесті дамыту және жаңа жұмыс орындарын құру үшін жағдай жасау қажет. Барлық шаралар кешені қажет болады.

Тиімділік туралы үлкен сұрақтар

— Екінші мәселе – демографиялық ахуал. Жалпы, біздің табиғи өсуіміз өте жоғары, бірақ егер біз аумақты ескерсек және әлемдегі тоғызыншы ел екенімізді еске алсақ, халықтың тығыздығы онша жақсы емес. Бұл мәселемен де күресу керек.

— Ал бұл бағытта қандай да бір жұмыс жүргізіліп жатыр ма? Нәтиже бар ма?

– Жалпы көші-қон бойынша ғана емес, мысалы, жастар үшін де түрлі бағдарламалар болды. Олар білім беру гранттарын қолдана бастайды, яғни адам солтүстік аймаққа көшіп, грант бойынша білім ала алады.

Бірақ осы бағдарламалардың тиімділігі туралы үлкен сұрақтар бар. Төрт жыл бұрын қоныс аудару бағдарламасы туралы айтқанда, солтүстікке көшетін 59 мың отбасы анықталды. Бағдарламаның өзінде бұл сан болған жоқ, олар оны Үкіметте атады. Ал 2020 жылдың соңында (немесе 2021 жылдың басында) осы жылдар ішінде барлығы 1,7 мыңға жуық отбасы қоныс аударғаны белгілі болды. Яғни, жоспарланған көрсеткіштерден бірнеше есе артта қалды.

– Дәлірек айтсақ, шамамен 35 есе.

— Бағдарламалар көп – әсері аз. Дегенмен, мәселенің өзі айқын және оны шешу қажет.

Бұдан басқа, елдің урбандалуына ықпал ету, яғни кішігірім елді мекендерден ірі елді мекендерге көшіру қажет. Сол солтүстікте олар әдетте бірнеше елді мекендерді жоюға ниетті, өйткені

әрқайсысында бірнеше адам тұрады және олар үшін инфрақұрылым салу өте тиімсіз

Ұлттық қордан сұрай ма?

– Сонда тізімдегі қалған жобалар туралы не айтуға болады?

– Қалғандарын бағалау қиын, мұқият түсіну керек. Мәселенің маңызына әрдайым қарау керек. Қазір коронавирус бар және оның салдары өзекті. Пандемияға байланысты экономика құлдырады – 2020 жылы ШОБ кәсіпорындарының 20%-дан астамы жұмысын тоқтатты. Және бәрі де оны осы уақытқа дейін қайта бастаған жоқ. Ал экономикадағы проблемалар әлеуметтік салаға әсер ете бастайды. Бұл мәселелерді бірінші кезекте шешу керек.

Әскери-патриоттық іс-шараларға үлкен бюджет қаражатын тартудың мәні жоқ,

содан кейін тағы да Ұлттық қорды “тарқатуға” тура келеді. Оларды кез-келген аймақта өз бетінше жасауға болады.

Екінші жағынан, бюджет үшін көрсетілген сомалар онша үлкен емес. Бірақ мұнда тиімділік мәселесіне қайта ораламыз.

Бұл біздің басты мәселеміз: ақша бөлінеді (көп болса да, аз болса да) және тиімсіз жұмсалады

Проблемалар жылдан жылға, онжылдықтан онжылдықтарға дейін созылады және олармен ешкім ештеңе істей алмайды. Дегенмен, оларды шешуге қаражат береді. Бізде көптеген бағдарлама жабылды, өйткені олар пайдасыз болып шықты. Оларды тіпті біріктіріп, ең болмағанда осылай пайдасы болар деп ойлады. Бірақ бұл көп көмектеспеді.