Банктерді банкроттаудан қорқудың қажеті жоқ — сарапшы

Көрсеткіштің жиынтық өсімінің жартысынан астамын Halyk Bank қамтамасыз етті. Одан кейін Kaspi Bank орналасты, ол тұтыну секторында қуатты өктемдікке ие.

Осы уақытта үш банк өз капиталының бір бөлігін жоғалтты.

Биылғы жылдың қорытындылары мен келер жылдың перспективалары туралы 365info-ға EXANTE халықаралық инвестициялық компаниясының талдаушысы Андрей Чеботарев айтып берді.

Ақша табу… немесе жабылу

— Андрей, Ұлттық банк деректерімен сараласақ, үш қаржы институты — “Нұрбанк”, Capital Bank Kazakhstan және AsiaCredit Bank меншікті капиталының бір бөлігінің жоғалуына байланысты “ұшып кету” аймағында тұр. Сұрақты осылай қойған дұрыс па?

Әрине, олардың барлығы жабылып қалуға үміткерлер

— Бүгін (23 желтоқсан) Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі олардың екеуіне — Capital Bank Kazakhstan және AsiaCredit Bank-ке — 25 желтоқсанға дейін капиталдандырылуы туралы еске салды. Әйтпесе, олар лицензиядан айырылуы мүмкін.

— Есіңізде болса, 18 қыркүйекте агенттік Tengri Bank-тен банктік және өзге операцияларды жүргізуге арналған лицензияны қайтып алған болатын. Басқа екі банкпен де неліктен солай жасамасқа?

— Бізде банктерді банкроттауды ұнатпайды. Мұны жаман белгі деп атағым келеді. Лажсыз жағдай туындаған жағдайда, билік, әдетте, шағын банкті банкротқа ұшыратуы мүмкін. Мұндай әрекет бүкіл банк жүйесінің жағдайына айтарлықтай әсер етпейді деп саналады.

— Ал сіз не ұсынасыз? Бәрін жазалауды ма?

— Бәрін бір арнаға тоғыстыруға келмейді. Банкроттықтан қорқудың қажеті жоқ.

Бұрыннан бері бір ірі банктің “қанын ағызып”, банкирлерге оларды әрдайым құтқара бермейтінін көрсету керек еді — бұл біріншіден. Екіншіден, салымшыларға қаржы институтын таңдау кезінде барынша мұқият болу керектігін көрсету керек.

Жалпы, өз ақшаңды сақтауда мұқият болу керек, қатарынан бәріне сене бермей. Меніңше, бұл бәсекелестіктің жақсы толқынын тудыратын еді. Ал қазір бәсекелестік мүлдем жоқ.

Құтқару шеңберінің жоқтығы туралы

— Андрей, сіз “жүз рет өлшегеннен гөрі бір рет кескен жақсы” деген қағиданы ұстанасыз ба?

— Талқыланатын үш банктің ішінен “Нұрбанк” қалған екеуінен де ірірек. Менің ойымша, ол банкроттықтан қорқады. Жеке ұстанымымды қысқаша түсіндіріп өтейін.

Барлық үш банк бұрыннан жабылуы керек еді.

Әрине, егер олар өз мәселелерін шеше алса өте жақсы. Мысалы, мейірімді ағасы немесе тәтесі келіп ақша береді. Бірақ қазір дағдарыс, ешкімде ақша жоқ. Оның үстіне, банк секторына инвестиция тарту тіпті оғаш әрекет.

Ашығын айтқанда: осы үш банктің проблемалары бұрыннан бар болатын, өкінішке орай, олар әлі шешілген жоқ.

“Каспи” синдромы

— Хабарланғандай, меншікті капиталдың барлық жиынтық өсімінің жартысынан астамын Halyk қамтамасыз етті. Бұл жақсы ма, жаман ба?

— Бұған қай бұрыштан қарағанға байланысты. Halyk бізде ең ірі жүйе құраушы банк. Бірақ бұл жақсы емес. Кез-келген монополия сөзсіз дұрыс емес.

— Ірі дегеніңізбен келісемін. Монополия туралы ойыңызбен де. Бірақ оның артында Kaspi тұр, ал қашықтық неғұрлым ұзақ болса, соғұрлым тезірек қысқарады.

— IPO бойынша Kaspi $6 млрд-қа бағаланды, ал орналастырылғаннан кейін сауда-саттық барысында оның капитализациясы капиталдың да, пайданың да, басқалардың да төмен деңгейіне қарамастан $11-12 млрд-қа дейін өсті.

Бұл Halyk-тің капиталдандыруынан төрт есе және ресейлік Tinkoff Bank-тен екі есе көп.

Бомба бизнес-модельге салынған

— Андрей, Сіз Kaspi факторын нарық үшін маңызды деп санайсыз ба?

— Halyk үшін маңызды деп санаймын. Мұндай банктің болуы монополистке қосымша бас ауру, ол бір нәрсе жасауға және қандай да бір жолмен дамуға мәжбүр болады.

— Тұтынушылық нарықтағы мықты экспансия Kaspi-ге кері әсер етуі мүмкін деп ойламайсыз ба?

— Ойлаймын. Бірінші қауіп тұтынушылық несиелеуге бағытталған бизнес-модельге негізделген.

Егер пандемия жалғасып, халықтың төлем қабілеттілігінің төмендеу үрдісі жалғасса, банкте күрделі проблемалар туындауы мүмкін. Әзірге ол оларды шеше алады: төленбей қалған қаражат деңгейі төмен, несиелермен бәрі жақсы, өйткені кейінге қалдыру көмектесті.

Екінші қауіп жүйелі сипатқа ие

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев тұтынушылық несиелендіру қарқынын төмендетуге шақырды. Реттеуші қарыз алушылар үшін талаптарды қатаңдатады және бұл банктің өсу қарқынын бәсеңдетуі мүмкін.

Көп нәрсе Kaspi-ге байланысты. Дәл қазір ол үшін осы қауіптерді азайтуға мүмкіндік беретін жаңа өнімдер мен шешімдер дайындалып жатқан шығар.

Пандемия не үйретті

— Коронавирустық пандемия банктерге қалай әсер етті?

— Бірінші әсер, ешқалай. Оның соққысы күткендей қатты болған жоқ.

Нақты мысал келтірейін. Биылғы жылдың сәуір айында Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі банкирлер мен сақтандырушылардан дивидендтер төлемеуін сұрады. Бірақ барлық ірі қаржы институттары ұсынысты елемеді. Бұл осы кезеңде банктердің өтімділігімен қиындықтар жоқ екенін көрсетеді.

— Пандемия бізге не үйретті?

— Басты нәрсені үйретті. Бүгін бәрі жақсы және көңілді болуы мүмкін, ал ертең жағдай күрт нашарлап кетуі мүмкін екенін.

Пандемия бәрімізге ықтимал катаклизмдерді болжауды үйретуі керек еді. Олар оңай және тез келіп, қысқа мерзімде бәрін жайпап кете алады. Реттеуші мұндай катаклизмнің алдын алу үшін қолдан келгеннің бәрін жасап жатыр деп ойлаймын. Бірақ бұл жеткілікті ме деген сұрақ әлі жауапсыз қалады. Уақыт көрсетеді.

2021 жылы 2020 сценарийі қайталануы мүмкін

— 2020 жылдың мәселесі шешілген сияқты. Алайда, біз 2021-ге аяқ басқалы тұрмыз. Бұдан кейін не болады?

— 2021 жылға келетін болсақ, 2020 сценарийі қайталануы мүмкін.

Негізгі проблема — қор нарығының оптимизмі мен нақты экономика арасындағы үлкен алшақтық

Нақты экономикада жағдай нашар. Адамдар жұмысынан айырылып жатыр, несиелерге қызмет көрсету баяулады, ЖІӨ төмендеп жатыр, ал азық-түлік инфляциясы рекордтар орнатуда.

Өнімдер тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл әлемде қымбаттауда. Осының бәрі аясында Қор нарығы тарихи максимумдарды көрсетеді. Себебі бетінде жатыр. Экономиканы қолдау үшін әлемнің көптеген елдерінің билігі үлкен ақша құйып жатыр. Олар қор нарығына түседі, индекстер жоғары қарай ұшады.

— Ал егер қор нарығы дағдарыс ұзаққа созылатынын кенеттен түсінсе?

— Онда ол басқа депрессияға түсуі мүмкін, ал құлдырау 2020 жылға қарағанда одан да төмен болуы мүмкін.

Егер әлемде жағдай нашарласа, онда проблемалар Қазақстанның банк секторына да оңай жетеді. Әзірге үміт күттіретін жайттар бар — қазір көптеген банктердің меншікті капиталы жеткілікті. Ең бастысы, агенттік уақтылы және неғұрлым батыл әрекет етуі қажет.