Банкирлердің елден қашуы: заңдылығы мен салдары

Tengri Bank-тің бұрынғы менеджері Алмас Бақытов және оның бақылауындағы компаниялардың бірінің басшысы Тоғжан Рахметоваға халықаралық іздеу жарияланды. Жақында ғана Мәскеуде BANK RBK экс-басшысы Жомарт Ертаев ұсталып, Қазақстанға экстрадицияланды. 2018 жылдың 8 мамырында ол Ресей астанасында ҚР ІІМ Интерполдың Ұлттық Орталық бюросының өтініші бойынша ұсталды. 2020 жылдың қараша айында Алматыдағы Сот 144 млрд теңге ұрлады деген айыппен 11 жылға үкім шығарды. Бұл не? Тренд немесе жеке жағдайлар?

Үш топқа бөлуге болады

Қаржы кеңесшісі Расул Рысмамбетов жеңілдетілген қабылдаудан құтылуды ұсынады «ұрлап, қашып кетті»:

– Елден кеткен банкирлерді шартты түрде үш топқа бөлуді ұсынамын. Бірінші топ акционерлердің бұйрықтарын орындады, қаржыгердің Заңы мен этикасын сәл бұзды.

Айыпталушылар оларға жазылған соманың 15-20% -ын ғана алды.

Екінші топ бәрін ережелерге сәйкес жасады, бірақ тергеу органдары оларға назар аударды. Себебі, акционерлер тым күшті.

Үшінші топтың жанынан, олар айтқандай, доллар өтпеді. Олар қашып үлгерді ме, жоқ па – бұл жеке шеберлік мәселесі.

Сарапшы жеке адамдарға бөлек тоқталмады.

– Қызметкерлерге тоқталу қауіпсіз емес.

Банктерді тонаған көптеген бенефициарлар қазір Қазақстанда тұрады және жақсы қызмет атқарады

Ал жекелеп сынау әділетсіз болар еді.

“Тикмилл” халықаралық брокерлік тобының сарапшысы Арман Бейсембаев банкирлер нәтижесінің себептерін атап өтті:

– Бізге белгілі болған жағдайларда банкирлердің қашып кету себептерінің барлығы дерлік түрлі жалған схемаларды ойнаудың, қайтарылмайтын қарыздар берудің және банктен ақша алудың салдары.

Осылайша, банктер банкротқа ұшырайды, ал схемаларды ұйымдастырушылар Forbes тізіміне енеді

Содан кейін банк меншік иесін өзгертеді немесе мемлекетке өткізеді немесе жойылады. Банкті банкротқа жеткізу жағдайлары қаншалықты нақты және олардың негізі бар ма, білмеймін, өйткені бұл менің құзыретіме кірмейді.

Сарапшы қашып кеткендердің мәртебесін де бағалады:

– Менің айта алатыным: шетелге қашқан адамдардың билік саяси себептермен қудаланғаны туралы түсіндірмелері посткеңестік кеңістіктегі сәнді құбылыс емес.

Ақша неғұрлым көп болса, азғырудың деңгейі соғұрлым жоғары болады

Рысмамбетов елден банкирлердің қашу трендін теріс деп санайды:

– Мемлекет банктерді қолдауға неғұрлым көп қаражат бөлсе, соғұрлым олар жеткілікті болады және қашып кетеді. Бұл шенеуніктерге қаражатты ұрлауға көмектесетін банкирлердің бірінші тобы болмайды.

Сарапшы банктердің өмір сүруінің басқа нұсқасын ұсынды:

— Банктер өздерін сақтауға ақшаны өздері тапсын немесе жабылсын. Біз қазір оларды мемлекеттік ақшаға сатып аламыз, өйткені акционерлер Олимптың тұрғындары. Нұрсұлтан Әбішұлы бірнеше рет банктерді қаржыландыруға тыйым салуға уәде берді, бірақ қол астындағыларға мейірімді болды. Менің ойымша, қара күнді жариялайтын уақыт келді, содан кейін мемлекеттік жәшікті жабыңыз.

Ашылмайтындай етіп жабыңыз. Үкімет мемлекеттік бағдарламаларды іске қосқанды ұнатады, оның барысында ақша банктерге ағып, сол жерде жоғалады

Бейсембаев банкирлердің сирек қашуын да жаман белгі деп санайды:

– Жеке құқықтардың қорғалмауы, жеке меншікке қол сұғылмаушылық қағидатының болмауы, сыбайлас жемқорлық. Мұның бәрі басынан бастап не жасаудан гөрі ұрлау оңайырақ деген ой туғызады. Оған қоса аз сомамен тәуекел еткенше, миллиардтап ұрлаған жақсы деген де бар. Өйткені капиталдың сақталуы мен қол сұғылмаушылығына ешқандай кепілдік болмағандықтан, оларды міндетті түрде елден шығару керек. Менен кейін қиямет келсе де бәрі бір деген ескі үрдіс.

Сарапшы барлық нәрсені керісінше жасай отырып, трендті бұзуға болатынына сенімді:

– Кепілдіктер темірдей болуы керек, меншікке қол сұғылмауы маңызды, ойын ережелері тұрақты, ал экономикалық өріс тікелей Үкіметтің араласуынан босатылуы керек.

Ащы салдары

Рысмамбетовтың пікірінше, банкирлердің қашуы тек ақшаны ұрлап, олардың атына жазу салдары ғана:

– Салдары айқын – үкіметке де, банктерге де сенбейді. Егер кейбір елдерде банкир сенімділіктің белгісі болса, ТМД кеңістігінде – байлықтың белгісі. Ол бүкіл қоғамға көмектесетін тұрақты өркендеудің символы болуы керек еді…

Бейсембаев ешқандай ерекше зардаптарды көрмейді:

— Бізде “пайданы жекешелендіру, шығындарды ұлттандыру” қағидаты нақты қолданылады. Біз мұны құлдырау алдында тұрған бірнеше қаржы институтының мысалынан көрдік. Содан кейін мемлекет оны бюджеттен миллиардтаған көмек арқылы құтқарды.

Бұл қаржылық институтты сауатсыз және аяусыз басқарудың мысалы. Банк иегерлері Forbes тізіміне еніп, ал банктың өзін салық төлеушілердің есебіне жазып қояды.

Кейбір қаржы ұйымдары үшін бұл ауыр зардаптарға әкелмейді. Әрбір банкир бұл жағдайда мемлекет көмекке келетінін біледі. Жалпы жүйе үшін бұл өзін-өзі көбейтуге бейім сенімсіздіктің қаупі. Бұл мемлекет үшін де, халыққа да өте қымбат.