Арзан несиелер болмайды — сарапшылар базалық мөлшерлемені көтеру туралы

Қазақстандағы жоғары инфляция Ұлттық банкті базалық мөлшерлемені көтеруге мәжбүр етуі мүмкін. ҚҚҚ аналитикалық орталығының сарапшылары осылай дейді. Елдегі инфляциялық процестер нысаналы дәлізден тыс болса да, 3-4%-дан жоғары болса да, кем дегенде төмендеуді күтудің қажеті жоқ. ҚҚҚ сарапшыларының пікірінше, несие берушілердің қарыз алушылармен өзара қарым-қатынасы нарықтық қағидаттар негізінде құрылуы үшін қаржыландыру және сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау көлемін қысқарту қажет.

Қанша көтеру керек?

Бұл пікірмен экономист Айдархан Құсайынов келіседі. Оның айтуынша, базалық мөлшерлемені баяғыда және бұдан да көп – 1%-ға көтеру керек еді. Мұндай өсу қалыпты саясат және солай болуы керек.

– Үкімет бағаның өсуін қалай тоқтату керектігін білмейді. Сіз соңғы жылдардағы риториканы білесіз, олар бағаларды реттеуге тырысқанда, осы мақсатта тексерушілер базарлар бойынша жүгірді. Ал

елдің Ұлттық банкінің негізгі міндеті бағаның өсуін бақылау болып табылады

Сондықтан мен осы уақыт ішінде әкімдік пен Үкіметтің не үшін уайымдағанын, ал Ұлттық Банктің базалық мөлшерлемені көтермегенін түсінбеймін.

Егер Ұлттық Банк инфляциялық таргеттеумен айналысатынын айтса, ол мөлшерлемені бұдан бір жыл бұрын көтеруге тиіс еді. Сондықтан мен көп ұзамай бір жыл ішінде жазғаным орындалатынына қуаныштымын. Өйткені

инфляцияны тіпті азайтуға болмайды. Шынында да, бүгінгі таңда Ұлттық банк 2021 жылға дейін триллионға дейін өскен көптеген жеңілдетілген несиелік бағдарламалар бар

Оған қоса, бізде “Даму”, “Бизнестің жол картасы” және т.б. қолдау бар. Бұл жасанды түрде арзандатылған несиелер, – дейді ол.

Дұрыс көзқарас

Сонымен қатар, несиелер бойынша мөлшерлемелер нарықтық болуы керек. Егер базалық мөлшерлеме 9 немесе 10% болса, коммерциялық несие 7% тұра алмайды — олай болмайды. Жоғары ставкалар туралы осы риториканы және оның бизнеске кедергі келтіретінін ұмытып кету керек, дейді экономист.

– Тағы бір сұрақ, сізде нарықтық мөлшерлемелер бойынша бірдеңе жұмыс істемесе, экономикалық саясаттың қателігі неде екенін қарау керек. Жоғары инфляция және басқа да сәттер экономиканың жай-күйін білдіреді. Және тек салдармен күресу аз, талдай отырып, терең мәселелерді шешу керек.

Иә, жоғары пайыздық мөлшерлемелер экономикалық жағдайға белгілі бір деңгейде әсер етеді. Бірақ

біз “ауырып”, “емделіп жатқанымызды” мойындаймыз немесе экономиканы сау деп көрсетуге тырысамыз

Егер біз сигналдарды ұстанатын болсақ, онда біздің экономикада бір нәрсе дұрыс еместігін түсінеміз. Бұдан да нашар болады, бірақ бұл жақсы. Бизнесті ақшамен жасанды түрде толтыруға, барлық мемлекеттік бағдарламаларды жасауға, бағаны қолмен басқаруға тырысқаннан гөрі жақсы. Бұл ауруды тереңірек көметін жалған әрекеттер, — деп есептейді ол.

Халық пен бизнес үшін

Құсайынов базалық мөлшерлеменің өсуі тұрмыстық кредиттеуге ешқандай әсер етпейтінін атап өтті. Себебі тұтынушылық несиелер бойынша мөлшерлемелер тым жоғары.

— Қазір олар ауданда 20-25% және соңғы 10 жыл өзгермейді, бірақ бизнес өлген жоқ. Несиелеу өсуде, ал адамдар оған қандай да бір қызмет көрсетеді. Жалпы, қарапайым тұтынушылар несиелеудегі субсидиялар туралы айтуы керек. Бірақ олардың лоббиі болмағандықтан, олар үндемейді. Олардан айырмашылығы,

бизнес-қоғамдастықта “Атамекен” сияқты нақты және қуатты лоббистік ұйымдар бар. Ал одан тек бәрі жоғалып кетті және ақша сұрау ғана естіледі. Бірақ мен жеңілдетілген ақшасыз бизнес өледі деп ойламаймын,

– дейді Құсайынов.

Төмендеу болмайды

EXANTE инвестициялық компаниясының талдаушысы Андрей Чеботарев өз кезегінде базалық мөлшерлеменің көтерілуін күтпейді. Бірақ төмендеуді де күтудің қажеті жоқ, өйткені қазір Қазақстан экономикасы инфляция шыңында тұр. Алдымен оны азайту керек, содан кейін ставканы төмендету керек.

– Қазір нақты базалық мөлшерлеме 1,5% құрайды. Және бұл өте тартымды, инвестициялық көрсеткіш. Бұл бізде ынталандырушы ақша-кредит саясаты бар деп айтуға мүмкіндік береді. Бірақ мен 5-9% алғысы келетін бизнес өкілдерін де түсінемін. Алайда, жақын арада мұндай жағдай болмайды, қазір ең маңызды кедергі — инфляция.

Сонымен қатар, базалық ставканың төмендеуі — екі ұшы бар таяқ. Бір жағынан, бұл несиелер бойынша пайыздарды, екінші жағынан депозиттер бойынша пайыздарды азайтады. Адамдар өз ақшаларын алуға жүгіреді және олар құнсызданады. Бұл тек инфляцияны күшейтеді.

Егер қазір базалық мөлшерлемені күрт төмендетсек, біз барлық қаржы жүйесінің құлдырауына келеміз

Бұл банктерді құтқару және гиперинфляция, тіпті барлық зейнетақы ақшаларының құнсыздануына дейін әкеледі. Әрине, бұған жол беруге болмайды.

Егер мөлшерлеме аз пайызға көтерілсе. Бірақ тіпті 0,25%-ға немесе 0,5%-ға өсуі кредиттерге немесе депозиттерге тікелей әсер етпейді. Депозиттер аздап өседі, несиелер де. Алайда, 0,25%-ға байланысты адамдар банктерден микрокредиттік қаржы ұйымдарына күрт қашады деп айтуға болмайды. Оның үстіне, егер бізде ипотекалық мөлшерлемелер базалық мөлшерлемеден айтарлықтай төмен екенін еске алсақ — орта есеппен 7%, өйткені оған мемлекет қатысады. Ал тұтынушылық несиелер базалық мөлшерлемеден әлдеқайда жоғары және қазір оған онша тәуелді емес, – дейді Чеботарев.

Кімге әсер етеді?

Сарапшылардың пікірінше, несие құнының өсуі Ұлттық Банктің ноталарында ақша ұстайтын институционалды инвесторларға әсер етуі мүмкін. Немесе ірі кәсіпкерлер. Олар үшін, ең алдымен, бір жағынан, кредиттердің құнын, екінші жағынан — Ұлттық Банктің ноталарына салымдар үшін сыйақыны өсіруі мүмкін.

– Мен мөлшерлемелерді субсидиялау және қаржыландыру көлемін біртіндеп қысқарту қажеттігін айтқан сарапшылармен толық келісемін

Қазір мемлекеттің ипотекалық нарыққа жаппай қатысуы инфляцияны төмендетуге кедергі келтіруде. Біз ипотекалық несиелердің базалық мөлшерлемесін субсидиялайтындықтан, бұл қалыпты жағдай емес. Бірқатар даму бағдарламаларында да дәл солай болады 6%, 5% бойынша бағдарламалар бар. Мұның бәрі инфляцияның төмендеуін баяулатады.

Алайда, қазір коронакризис екенін түсіну керек, ал жеңілдетілген несиелері жоқ көптеген бизнес басқаша өмір сүре алмайды. Сондықтан бұл қажетті көмек шарасы. Әрине, уақыт өте келе экономика қалпына келе бастаған кезде қысқарту керек. Бұл инфляцияның тезірек төмендеуіне әкеледі, — деп қорытындылады Андрей Чеботарев.