АҚШ долларын сатып алу үшін қазақстандықтар азық-түлікке үнемдейтін болған

Ең көп қаражатты халық азық-түлік емес тауарларға жұмсаған. 12 айдың қорытындысы бойынша сома 7 трлн 576,5 млрд теңгені құрады, бұл 2018 көрсеткішінен 7,1%-ға жоғары. Азық-түлікке шығарылған шығын қарапайым — барлығы 3,2%, немесе 3 трлн 769,1 млрд.

Бұл ретте 2019 жылдың қорытындысы бойынша азық-түлік инфляциясы 9,6%-ды құрады, ал азық-түлік емес тауарлар бағасы 5%-ға өсті. Бұл азық-түлік бағасы халықтың шығынына қарағанда жылдам өсіп жатқанын білдіреді. Яғни

қазақстандықтар көп ақша төлесе де, азырақ азық-түлік сатып алған

Азық-түлік емес тауарлармен жағдай керісінше — шығындар бағадан жылдам өсуде, яғни нақты сатылымдар өсуде.

Ақтөбе облысы – азық-түлік сату бөлшек сауданың 59,2% (388,6 млрд) үлесін алатын республиканың жалғыз өңірі. Ең төмен пайыз Солтүстік Қазақстан облысында — 24,4% (61,6 млрд). Қалған өңірлердің көпшілігінде азық-түлік тауарларына сауданың жалпы көлемінің шамамен үштен бір бөлігі келеді.

Алматы — сауда жасау бойынша абсолютті көшбасшы

Сауда өсімінің көрсеткіштері өңірге байланысты айтарлықтай ерекшеленеді. Сату өсімінің екі қарқыны ғана орташа республикалық көрсеткіштен жоғары болды. Алматыда — 12,1%, Шымкентте-7,1%-ға өсті.

Қалған өңірлер бойынша орташа өсу көрсеткіші — 2,5%. Атырау облысында ол 0,2%-ды, Солтүстік Қазақстан және Батыс Қазақстан облысында — 0,4%-дан құрады. Halyk Finance сарапшылары бұл халықтың тауарларды емес, валютаны сатып алуды қалауына байланысты болуы мүмкін деп санайды.

“2019 жылы бөлшек сауда динамикасының қалыпты болуының негізгі факторлары, біздің ойымызша, халық жақын арада девальвация болады деп күтуі. Айырбастау пункттерінде доллар сатып алу көлемінің өсу қарқыны бөлшек сауда өсімінің қарқынынан төрт есе жоғары болғаны осыған меңзейді”, — дейді Halyk Finance.

Жалпы республикалық өсімге бірінші кезекте Алматыдағы сауда-саттық есебінен қол жеткізілді. Мұнда бір жыл ішінде бөлшек сауда мәмілелерінің көлемі 3 трлн 556,5 млрд теңгені құрады, бұл жалпы көрсеткіштің 31,3%-ы. Осылайша,

динамиканы анықтаушы Оңтүстік мегаполис деуге болады: егер Алматыда сауда өссе, онда республика бойынша көрсеткіштер де оң болады

Супермаркеттерге қарағанда базарлар тиімдірек

Бөлшек сауда әлі де шағын бизнестің ісі болып қалады. 2019 жылдың қорытындысы бойынша шағын кәсіпорындар 1 трлн теңгеден астам тауар сатты. Оның 617,6 млрд теңгесі жеке кәсіпкерлерге, оның ішінде базарларда саудалайтын кәсіпкерлерге тиесілі. Сонда,

барлық республикалық сауданың 44,3%-ын жеке кәсіпкерлер қамтамасыз етеді, ал шағын бизнес жалпы — 74,8%

Тек республиканың үш өңірінде ғана оның үлесі 70%-дан кем — Атырау (63,3%), Ақтөбе (63,1%) және Түркістан (56,4%) облыстарында. Шығыс Қазақстан облысында ірі және орта бизнес сауданың 8,5%-ын ғана, Ақмола облысында – 12%-дан аз қамтамасыз етеді. Бұл нашар көрсеткіш деп санайды Halyk Finance.

“Қазіргі заманғы сауда форматтарының ену төмендігі көлеңкелі экономиканың жоғары үлесін көрсетеді – ЖІӨ-нің 30%-ы. Бұл ретте сауда-саттық — айналымы көлеңкелі ең ірі сала.

Сауда-саттық — бұл елдегі ең ірі жұмыс беруші, барлық жұмыспен қамтылғандардың 16%-ы осында шоғырланған. 2017 жылы жұмыспен қамтылғандар саны бойынша бұл сала барлық салалар арасында бірінші орынға шықты. Дегенмен

жалақы деңгейі бойынша сауда-саттық бірінші ондыққа да кірмейді. Бұл сектордағы жалақы мөлшері республика бойынша орташа көрсеткіштен 8%-ға төмен болды»

Өсетін меже бар

Сауда-саттықтың өсуі бірнеше факторлармен байланысты болуы мүмкін. Олардың ішіндегі ең бастысы — халықта ақша баршылық, бұған нақты табыстың өсуі куәландырады. Экономикадағы қарыз қаражаты да көп болды: жаңа тұтыну несиелерін беру көлемінің өсуі 40%-дан асты.

“Осы орайда жеке тұлғалардың депозиттерге деген несиелерінің қатынасы 2018 жылдан бастап 0,56-дан 0,74-ке дейін көтерілді, ал компания өзінің қарыз жүктемесінің деңгейін керісінше қысқартты”, – деп атап өтті Halyk Finance.

Бірақ бұған қарамастан, доллар аударымындағы мәмілелер көлемі қазір бірнеше жыл бұрынғы көрсеткіштерден төмен. Қазақстандағы тұтыну нарығының көлемі 2019 жылы долларлық баламада шамамен $30 млрд., 2013 жылы — $36 млрд. құрады.

“Қазіргі уақытта жан басына шаққандағы сату-сатып алу 2013 жылдың ең жоғарғы деңгейінен 24%-ға төмен. Жан басына шаққанда $2 мың тұтыну деңгейін дағдарыс жылдарына дейінгі қалпына келтіру үшін 3-4 жыл кетуі мүмкін”, — деп есептейді Halyk Finance.