Қытаймен шекарадағы проблемалар: көпвекторлылық Қазақстанды құтқармайды — саясаттанушы

Қытай тарапы бұл шараларды ковидтік жағдайдың нашарлауымен және келіп түсетін жүктерді екі есе, тіпті үш есе тазарту қажеттілігімен түсіндіреді

Коллапс кәсіпорындардың тікелей шығындарына, келісімшарттардың бұзылуына, айыппұлдардың салынуына әкеледі. Компаниялардың ресми ақпараты бойынша, олардың шығындары бірнеше ондаған миллионнан миллиард теңгеге дейін.

2021 жылғы қарашада екі ел автомобиль және теміржол пункттерінде өткізу қабілетін жүйелі түрде арттыру туралы уағдаласты. ҚХР қабылдай алатын жүк пойыздарының саны 11-ге дейін өсті, ал бұрын күніне 8 пойыз ғана өтетін. Бірақ бұл жеткіліксіз болып тұр. Шекарадағы кептелістер жойылған жоқ, мәселе түбегейлі шешілген жоқ. Неліктен?

Саяси себептер

Саясаттанушы Данияр Әшімбаев әуел бастан көптеген қазақстандық транзиттік жобалар Қытайдың Еуропаға экспортын жоспарлап отырғанын атап өтті. Сонымен бірге, оның пікірінше,

шекарадағы жағдай біртүрлі болып барады. Оны таза эпидемиологиялық тұрғыдан деп түсіндіру мүмкін емес

— Қажет болған жағдайда, санитарлық режимдер бір бағыттан екінші бағытқа өте оңай өзгере салатынын байқаймыз. Жарқын мысал: Жаңа Жылды өткізуге болмайды, ал Тәуелсіздік күнін атап өтуге болады. Сондықтан жүк тасымалындағы қазіргі проблемалар коммерциялық немесе саяси даулардың нәтижесі болып табылады.

Шекара арқылы қытай өнімдерінің трафигі — бұл үлкен ақша. Сол Хоргос кеденіндегі көптеген жанжалдарды еске түсірейік. Егер мәселе Қытай жүктерінің экспорты мен транзитіне байланысты қаржы ағындарын бөлуге қатысты болса, бұл өте таңқаларлық.

Дегенмен,

өткізу қабілетін төмендету туралы шешім — саяси

деген тұжырымға келемін

Демек, Қазақстанның Аспан асты елімен үлкен дипломатиялық және саяси проблемалары бар. Қытай Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан көпвекторлы саясаттың жаңа нысандарын толық түсінбейтіні анық. Демек, Сауда министрлігінің желісі бойынша да, көлік үшін жауапты Индустрия министрлігінің желісі бойынша да, Сыртқы істер министрлігінің желісі бойынша да қандай да бір уағдаластықтарға қол жеткізу мүмкін болмады, – дейді ол.

Шыңжаңның не қатысы бар?

Саясаттанушының пікірінше, Қытайдың қысымы ең алдымен Қазақстанның ислам дінін ұстанатын адамдар, оның ішінде ұйғырлар мен қазақтар тұратын Шыңжаңдағы “концлагерьлер” деп аталатын мәселеде оған нақты қолдау білдірмеуіне байланысты.

Екі жыл бұрын Тоқаев мұның бәрі Қытайдың ішкі істері, ал соның айналасындағы шу — Қытай мен АҚШ арасындағы сауда соғысының бір бөлігі деп мәлімдеді. Сонымен қатар, Қазақстан жаһандық анти-Қытай майданы деп аталатын аумаққа айналмауы керегін және осы қақтығысқа қатыспауы керегін айтты.

— Қазақстан Қытай күткендей табандылық танытпады. Олар үшін осы саладағы екіжақты қатынастардың басымдығы онша расталмаған болуы мүмкін. Бұдан басқа, жоспарланып отырған қазақстандық энергия нарығындағы қайта бөлісу Қытайдың да мүдделерін қозғауы ықтимал. Экономика мен саяси саладағы стратегиялық ынтымақтастық мәселелерінде қандай да бір уағдаластыққа қол жеткізілмеуі мүмкін. Бұл салынып жатқан транзит мәселелеріне әсер етеді, ал бұдан бюджет құралады, көптеген шенеуніктер жақсы тамақтанатынын біз жақсы білеміз”, — дейді ол.

Қытайдан басқа да елдермен мәселелер бар

Әшімбаевтың пікірінше, жүк тасымалдау жағдайы мемлекет басшылары деңгейінде реттелуі тиіс. Әйтпесе, ол басқа формаларға ауысуы мүмкін.

— Ресеймен шиеленіс те қазір артып келеді. Біз ресейлік мәлімдемелердің айтарлықтай өзгергенін байқаймыз.

Көптеген жыл ішінде алғаш рет Ресей билігі Қазақстандағы этникалық және тілдік проблемалар туралы дауыстап айта бастады, осылайша республика басшылығы бұл салалардағы жағдайды бақыламайтынын көрсетеді

Тоқаев “үңгірдегі ұлтшылдыққа” төзбеушілік туралы мәлімдегенімен, бұл олар үшін тек сөз деңгейінде қалып отыр.

Жеке эпизодтар бойынша мәлімдемелер Ресей үшін жүйелілікті көрсетпейді. Солтүстік көрші бізден республикадағы ұлтаралық келісім мен тұрақтылықтың сыртқы бағытын ұстанудың, сондай-ақ тіл саласында күрт қозғалыстардың болмауының жарқын көрінісін қалайды. Сондықтан Қазақстанның екі ірі көршісімен қазір проблемалар бар.

Ресей де, Қытай да қақтығыс аймақтарында Қазақстаннан белгілі бір қадамдарды қалайды

Бірақ ішкі саяси күн тәртібі сыртқы саясат үшін проблемаға айналуда.

Ноталарды жіберу мәселені түбегейлі шеше алады деп ойламаймын. Нұр-Сұлтанның Бейжіңмен және Мәскеудің Нұр-Сұлтанмен ашық диалогы қажет. Әйтпесе, біз қатты оқшаулануымыз мүмкін.

Сонымен қатар, біздің түркі әлемі аясындағы интеграциялық жобаларымыз Анкараның бізді қанағаттандырмайтын шектен тыс амбицияларына итермелейді. Ташкентпен және Бішкекпен берік байланыстарға қарамастан, көптеген принципті мәселелер олармен де шешілмеген. Өзбекстан аймақтық нарықта Қазақстанның бәсекелесіне айналуда. Бішкекпен де бізде ара-тұра шиеленіс болып тұрады.

Сыртқы саяси және сыртқы экономикалық салаларда аяқталатын жыл елеулі проблемалардың бар екенін көрсетті. 30 жыл бойы біз мақтан тұтқан көп векторлылық бір мағыналы болмай келеді, – деп қорытындылады Данияр Әшімбаев.