Отандық жоғары білім сапасын қалай көтеруге болады? 

Бұл туралы сенаторлар тобының премьер-министрдің орынбасарлары Ералы Тоғжанов пен Роман Склярдың атына жолдаған депутаттық сауалында айтылған. 

“Табысқа жету формуласы” бізде жұмыс істемейді 

Депутаттар жоғары білікті мамандарды даярлау сапасына назар аударды. 

— Әлемдегі үздік жоғары оқу орындарының табыстылығының басты факторы педагог тұлғасы болып табылады. Бұл – бүкіл университет жүйесінің қозғаушы күші. Оқу үрдісімен жемісті айналысу үшін осы университеттердің оқытушылары бизнестің өзекті қажеттіліктерін жақсы біледі және ғылыммен айналысады. 

Олардың ғылыми зерттеулерінің нәтижелері бірден жаңа білім беру бағдарламаларына айналады, 

соның арқасында студенттер үнемі ең заманауи білім алады, – делінген сауалда. 

Жетекші университеттердің табыс формуласы – профессорлық-оқытушылық құрамның (ПОҚ) шешуші рөлінде. Оқытушы-ғалым білім беру және ғылыми қызметтің барлық саясатын тікелей анықтайды, басшыларды сайлауға және бюджетті бөлуге қатысады. 

— Олардың ғылыми кеңесі ректордың кандидатурасын ұсынып қана қоймай, өзі де ЖОО-на қандай басшы қажет екенін, яғни оған қойылатын біліктілік талаптарын анықтайтынын ұсынады, – деп жазады депутаттар. 

Біздің университет жүйесінде олай емес. 

Қазақстандағы мемлекеттік жоғары оқу орнының қатардағы оқытушысының орташа жалақысы 120 мың теңгеге жуық 

 Бұл мектептегі кейбір мұғалімдерге қарағанда аз. Сонымен қатар, ПОҚ көпшілігінің оқу жүктемесі шамамен 700 академиялық сағатты құрайды. Бұл сабаққа дайындалу уақытын есептемегенде, сонымен қатар ол ғылыммен және тәрбие жұмысымен айналысуы керек. 

— Жетекші университеттік жүйелер мен біздікінен түбегейлі айырмашылықтар туралы куәландыратын көптеген мысалдар келтіруге болады. Біздің жағдайымызда еліміздегі жоғары білім беру сапасының түбегейлі жақсаруын күту қиын, – деп санайды депутаттар. 

Мұғалім үнсіз орындаушы болды 

Сенаторлар біздің университеттердегі оқытушылық жұмысты конвейерлік өндіріспен салыстырды. 

— Оқытушы ғылыми мақалаларды жариялау бойынша түрлі нұсқаулықтар, есептер, рейтингтер мен міндеттемелерге толы үнсіз орындаушыға айналды. Оның ішінде жоғары импакт-факторы бар басылымдар және басқа да директивалар бар, — делінген сұрауда. 

Сондай-ақ, олар университеттердің ғылыми кеңестерінің нақты басқару тетіктері жоқ екенін атап өтті. Көптеген университеттерде бұл тек ректораттың шешімдерін қамтамасыз ететін орган. Директорлар кеңесіне университетте жұмыс істейтін ПОҚ өкілдерінің 

кіруге құқығы жоқ, өйткені бұл акционерлік қоғамдар туралы заңға қайшы келеді 

2020 жылы Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекеттік білім беру гранттарының құнын мамандығына байланысты 1,3-2,7 есеге көтерді. 

— Мемлекет бөлетін бұл қаражат, сондай-ақ ата-аналардың ақылы оқу үшін төлейтін ақшасы да оқу бағдарламаларын жаңғыртуға, бірінші кезекте оқытушылар құрамының жалақысын арттыруға нысаналы тәртіппен баруға тиіс еді. 

Алайда, бірқатар университеттерде жалақы көтерілмеді 

Студенттерді оқытуға арналған қаражаттың бір бөлігі құрылысқа, ғимараттарды күрделі жөндеуге және негізгі құралдарды сатып алуға бағытталған, — делінген сұрауда. 

Депутаттардың пікірінше, бұл көптеген университеттерде бюджетті жұмсау мәселелері ғылыми кеңестермен келісілмегендіктен болды. Оларды менеджерлер өздері шешеді. 

– Университеттерге академиялық еркіндік беріп, біз олардың басшылығына кең өкілеттіктер беріп, ЖОО ісіне сырттан араласуды шектедік, 

бірақ оқытушылардың өздерін, атап айтқанда, ғылыми кеңестердің басқару жүйесіне қатысуын қамтамасыз етпеді, 

сондай-ақ, дамыған елдердегідей ПОҚ-ның Директорлар кеңесіндегі өкілдігі болмады, – деп атап өтті депутаттар. 

Басқа жоғары оқу орындары ұлттық университеттерден кем түспеді 

Бұдан әрі олар “білім беру гранттарының құны бойынша елдің ұлттық және қатардағы университеттерін бөлу”мәселесін көтерді. 

Бұрынғы жылдары 

жоғары білімнің флагманы ретінде ұлттық университеттерге ерекше жағдайлар жасауда белгілі бір қажеттілік болды 

Депутаттар қазіргі кезде басқа жоғары оқу орындарының көпшілігінде білім сапасы екем емес дейді. Дамудың табыстылығын тек бәсекелестік анықтайды. Сонымен, гранттар құнының артуы және ұлттық университеттерге ерекше артықшылықтар беру енді “қисынды емес”. 

Сонымен бірге авторлар 

дамыған елдерде университеттердің мұндай бөлінуі және осы негізде мемлекеттік гранттардың мөлшерін саралау жоқ 

— Әңгіме университеттерді ұлттық мәртебеден айыру туралы емес екенін атап өткіміз келеді. Бірақ жоғарыда айтылғандарға байланысты барлық жоғары оқу орындары үшін мемлекеттік білім беру гранттарының құнын ұлттық білім беру деңгейіне дейін көтеру туралы мәселені қарау әділетті болар еді, 

бұл ретте қатардағы университеттер оқытушыларының жалақысын олардың деңгейіне дейін көтеру керек, 

– деп түйіндеді қол қоюшылар.