Садыр Жапаров Дональд Трампқа ұқсамайды

Уақыт көрсетеді

– Жаңа президенттің келуімен ішкі және сыртқы саясатта өзгерістер болуы мүмкін бе?

– Сыртқы саясатта векторлар өзгермейді. Садыр Жапаров стратегиялық әріптестерін атап өтті: Ресей, Қазақстан, Қытай, Өзбекстан және басқа да көршілер. Тәуелсіздік кезеңіндегі дәстүрлерді негізге ала отырып, олармен өзара тиімді қатынастар орнатылып, сауда-экономикалық байланыстар тереңдетілетін болады.

Байден әкімшілігі Қырғызстанның жаңа басшылығымен диалог орнатады деп ойлаймын. Дональд Трамптың әкімшілігі кезінде Садыр Жапаровқа қатысты АҚШ елшілігінің сыны қызық болды. Осылайша, тәуелсіздік жылдарында алғаш рет АҚШ елшісі президенттікке кандидатты парламенттік басқару формасынан бас тарту ниеті үшін ашық түрде сынға алды.

Ішкі саясат бойынша бүгінгі таңда болжам жасау қиын. Негізгі өзгеріс — президенттік басқару моделіне көшу. Осы толқынмен Садыр Жапаров билікке келді. Бұл идея оның жеке ақылшысы емес. Ұсыныс 2020 жылдың жазында COVID-19 пандемиясының екінші толқыны кезінде көп айтылды. Жағдай өте қиын болды, әлеуметтік желілерде партиялар сайлаушылардың өткір мәселелерін шешпейді және өз қызметі туралы есеп бермейді деген айыптар тағылып жатты.

Азаматтар ұжымдық жауапсыздықтың қалыптасқан жүйесіне наразы болды. Бұл жерде халықтың көпшілігінің идеясы Жапаровтың ұсынысымен сәйкес келді. Мұны қосымша бюллетеньдер растады, 10 қаңтарда сайлаушылардың 80%-дан астамы президенттік басқару формасына “ИӘ” деп жауап берді. Жапаровтың жаңа Заңда бір мандатты округтер бойынша дауыс беру туралы тармақты бекіту туралы ұсынысы да жаңалық болды. Егер референдумда Конституцияның жаңа нұсқасы өтсе, пропорционалды-көпшілік жүйе қайта туылуы мүмкін.

Біз үшін Қазақстанмен тату көршілік қатынас орнату бұрыннан басым болып келген және болып қала береді. ЕАЭО-ға жол Қазақстан арқылы өтеді, мұнда ҚР бизнесі, соның ішінде тау-кен өндіру саласында, агросекторда және басқа да салаларда белсенді. Шындығында, Қырғызстан инвесторлардың мүлкі мен құқықтарын қорғауы керек, кен орындарында бұзақылар шахталарды басып алуға, жабдықтарды ұрлауға тырысқан оқиғалардың қайталануына жол бермеуі керек.

Навальныйдың қырғыз нұсқасы немесе Трамп?

– Жапаровты бірқатар БАҚ ұлтшыл саясаткер деп атайды және тіпті Дональд Трамппен салыстырады. Мұндай салыстырулар қаншалықты орынды?

– Кейбір ресейлік сарапшылар жаңа президентті тіпті Навальныймен салыстырды. Трамппен салыстыру сәл орынсыздау, себебі ол бұған дейін саясаткер болған және үлкен саясатқа бизнестен келген. Төрт жыл бойы Дональд Трамп тек экономикалық жобаларға назар аударған.

Ұлтшылдыққа басым беретін саясаткер деп айтылып жатыр, себебі Садыр Жапаров ірі қалаларға қарағанда ауылдарда танымал. Ол Трамп сияқты электораттың қолдауына ие болу үшін барлық трендті қолданбақшы. Жапаровқа Қазақстан мен Ресейде жұмыс істейтін еңбек мигранттары да белсенді дауыс берді. Бұл амалды оның басты қарсыласы – Адахан Мадумаров жақсы қолданған болатын. Айта кету керек, президент сайлауында Садыр Жапаров әлеуметтік желілерді пайдалануда алдына жан салмады.

– Жапаров бірінші кезекте сыбайлас жемқорлықпен күреспекші. Президент осы бағытта соңына дейін жете ала ма?

– Сыбайлас жемқорлықпен күрес жаңа тренд емес. Бақиев те, Атамбаев та, Сооронбай Жээнбеков те осы бағдарламалармен келген. Олардың кезінде де атышулы қылмыстық істер болды, ал кейін тіпті екі экс-президенттің өздері түрмеге қамалды. Алайда, резонанстық тұтқындаулар саны бойынша Садыр Жапаров сөзсіз көшбасшы болды.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес заңды бұзған вип-персоналарды жазалаумен қатар, ілеспе міндет – бюджетті толықтыруды да өз мойнына ала бастады. Жогорку Кенеш рақымшылық туралы арнайы заң қабылдады, ол бойынша айыппұлмен құтылып, түрмеге түспеуге болады. Кейбір қылмыстық істер бойынша айыпталушылар қазынаға үлкен ақша аударды.

Бұл жағдайдың бірегейлігі — Қырғызстанның өте күрделі қаржылық жағдайында. Бүгінде Батыс серіктестері Бішкекке көмектесуге асығар емес. Ресей 20 млн берді, бұл қаңтар айындағы жалақы, зейнетақы және жәрдемақы төлеу үшін бюджеттің кемшіліктерін жабуға бағытталды. Қиын жағдайда Қырғызстанға Қазақстан тарапынан азық-түлік, ұн және астық түрінде гуманитарлық көмек көрсетілді.

Жаз — отырғызу емес, жер жырту уақыты

– Бірқатар резонансты тұтқындаулардың артында оның кек алу операциясы жатыр дейді…

– Садыр Жапаров 2021 жылдың маусымына қарай елдегі сыбайлас жемқорлық деңгейін айтарлықтай төмендетуге уәде берді. Бүгінде топ-шенеуніктерді, депутаттар мен ықпалды кәсіпкерлерді әшкерелеу мен ұстаудың қарқынды толқыны жүріп жатыр.

ІІМ мен ҰҚК-нің бұрынғы басшылары мен экс-премьер-министр М.Әбілғазиевке қатысты қылмыстық іс қозғалды. Кенеттен елден кеткен Сооронбай Жээнбековке де дабыл түсіп жатыр. Бұл кек алуға қатысы жоқ. Мәселе жаңа биліктің жүйелі іс-әрекетінде, тиімді топ құра білуінде және тергеуде объективтілікті көрсете білуінде.

Жағдай мен электорат ашық көріністі талап етеді, өйткені 2020 жылы бюджеттен үлкен қаражат түсті. Сонымен қатар, қиын қаржылық-экономикалық жағдайда Үкімет ең маңызды екі мәселені шеше алмады. Коронавирустың таралу қарқынын тежеу және барлық дәрігерлерді маскалармен қамтамасыз ету қажет болды. Донорлар осы мақсаттарға 400 млн. бөлді, бірақ Үкімет бұл міндеттерді шеше алмады. Халық мұндай дүниелерді кешіре алмайды және түсіне алмайды.

Расул БАХАМОВ