Коронавирустан кейін қалай өмір сүреміз? — сарапшылар

Соңы. Бірінші бөлімін оқыңыздар.

Ары қарай қалай өмір сүреміз?

Экономист Айдархан Құсайынов пандемия түрлі елдегі мемлекеттік басқару жүйесінің сапасын көрсетті деп санайды. Мемлекеттік менеджмент әлсіз болған жерде, наразы адамдардың қатары көбейеді.

— Біз Қазақстанда қандай жағдайды бақылып отырмыз және онымен қалай өмір сүреміз? Нақтылық жоқ, шектеулер енгізілуде, жойылуда, карантиннен шығу жоспарлары бұлыңғыр, жұмысынан айрылуына байланысты жәрдемақы төлеу немесе төлемеу және т. б. туралы ұзақ уақыт ойланып шешім қабылдайды, — деп мәлімдеді Құсайынов.

Сарапшы Қазақстан «басқа елдермен жасырын бәсекелестікте ұтылып қалады» деп мәлімдейді.

— Ресейде адамдар карантиннен тезірек шығып, саяхаттап, өзара әрекеттеседі. Коронавирус пандемиясы тақырыбы қазір бұқаралық ақпарат құралдары үшін ең маңызды тақырып емес.

Біз кейбір ведомство өкілдерінің әрекеттеріне сенімсіздік қалыптасты

Адамдар өздерімен жеке қалып қойғандай көрінеді. Осының барлығы өз еліне деген сенімділікті төмендетеді, — деді ол.

Саясаттанушы Асқар Нұрша Құсайыновпен келіспейді.

— Қазақстанның мемлекеттік басқаруы жағдайды бақылаудан шығарып алды деген пікірмен келіспеймін. Иә, проблемалар бар, сыбайлас жемқорлық бар. Бірақ соңғы үш онжылдықта мемлекеттік аппарат құрылды және ол жұмыс істейді, — деді ол

Қоғам барлығына сыни көзқараспен қарайды

Сонымен қатар, Нұрша әлеуметтік желі қолданушыларына назар аударды, олар пандемияға «тым сыни» деген көзқараста дейді. Мысалы,

Ресейде көрсеткіштер шамамен бірдей, бірақ ақпараттық хабарландыру елді соншалықты дүрліктірмейді

— Қазақстанда бәрі жақсы деп айта алмаймын. Бірақ соңғы уақытта әлеуметтік желілерде болып жатқанның бәріне сыни көзқарас қалыптасты. Қандай саланы алсақ та, бізде бәрі жаман, тезірек көшіп кету керек, — дейді Нұрша.

Алайда, «мемлекеттік аппарат өзгерістерге қарсы тұрады және жаңа ортаға нашар бейімделеді». Атап айтқанда, ол пандемия жағдайына әлсіз бейімделді.

— Аппарат алдыңғы 30 жылда қалыптасқан дағдысымен жұмыс істеуде. Ол жаңа президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың талаптарына аздап бейімделді, бірақ бұл жеткіліксіз. Қазіргі өзгерістердің қарқыны әлі де баяу деп ойлаймын. Еститін мемлекет –  бұл мемлекеттік аппараттың әдеттегі жұмыс схемасынан артығырақ жұмыс істейтін дизайн секілді. Бүгінгі міндет тек еститін мемлекетті дамыту ғана емес, сонымен қатар

басқару процестерін, ескі автоматиканы ауыстыру, кодты қайта жазу, жаңа бизнес-процестерді автоматтандыруға жеткізу

Мемлекеттік аппарат бюрократияға толы, жаңаны қабылдау элементі жоқ. Оның қабілеті төмен, міндетті түрде жоғарыдан импульс берілуі керек, — деді Нұрша.

Саясаттанушының айтуынша шешім қабылдауда орталықсыздандыру қажет, бірақ оған да абайлап қараған жөн.  Астанадан өңірлік деңгейге  маңызды шешімдер берілуі тиіс. Сонымен қатар, азаматтық қоғамды бақылау қажет.

Коронавирустан кейін барлық саланы қолмен басқару керек

Интернет қауымдастығының президенті Шавкат Сабиров пандемия дағдарысқа қарсы тиімді әрекет ету тетігінің жоқтығын көрсетті дейді.

— Алайда, экономика, бизнес, денсаулық сақтау және басқа да көптеген саланың жағдайы пандемияға дейін де өте жақсы болмады. Жыл сайын қаншама оқушылар мен студенттер оқу бітірді. Оларды жұмыспен қамту үшін қандай да бір шаралар атқарылды ма? Көбінесе ұсыныстар ғана білдірді. Эмиграция айтарлықтай мөлшерге жетті. Шетелде оқитын біздің студенттер 3-4 курсқа дейін басқа елдің азаматтық алу туралы ойланады.

Себебі елде оларды жұмысқа орналастыру үшін жасалып жатқан жұмыс тым мардымсыз,

— деп атап өтті ол.

Сарапшының айтуынша мемлекеттік басқаруға деген негізгі талаптарының бірі — жүйелі жұмыс істей алмау.

— IT, киберқауіпсіздік саласында перспективалар аз. Бір бастықты алып тастап, орнына одан зорғысын қойды. Менде әлі де пессимистік үміт бар. Кез келген адам бұл алаяқтықты тез арада өзгерте алмайды. Шенеуніктер арасында «қосалқы орындықта» отырғандар  жоқ, Бұрынғыларын бір лауазымнан екінші лауазымға ауыстыра береді.

Пандемиядан кейін Қазақстанға барлық салаларды қолмен басқару қажет болады,

— деп мәлімдеді ол.

Бірақ саясаттанушы Ирина Черных жағдайдың пайдалы жақтарын да көре білді. Мысалы, ЕАЭО аясында бұрын Денсаулық сақтау саласындағы ынтымақтастық нашар болған. Қазір оң өзгерістер басталды.

— Жақында ғана ЕАЭО аясында мүше елдердің бірнеше бірлескен бағдарламалары мен іс-қимыл жоспарларын қабылдадық. Көлік және жасыл дәліздер, адамдардың қозғалысы бойынша бірыңғай санитарлық-эпидемиологиялық талаптар әзірленді. Денсаулық сақтау және халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы кешенді іс-шаралар жоспары қабылданды. Сондай-ақ пандемияға байланысты алғаш рет бейінді ұйым мамандарының бірлескен оқу-жаттығуын өткізу туралы айтыла бастады, — деді ол.

Рас, соңғы жағдайда біз тек жоспарлар туралы ғана айтып отырмыз. Олар қалай іске асады, әзірге белгісіз.

Дәрігерлерді қайдан аламыз?

Сарапшы сондай-ақ республикаға медициналық кадрлар қажет екенін атап өтті.

Дәрігерлер тіпті білікті мигранттарды тартуға болатын мамандықтар тізіміне кіреді

Оны 2005 жылы бекітті. Бірақ осы нұсқа бойынша ізденушілердің ғылыми дәрежесі мен атағы, халықаралық маңызы бар ғылыми-зерттеу әзірлемелері және т.б. қажет. Ал олар мұнда не алады?

—  Қазақстанға көшіп келген медицина қызметкерлеріне берілген жалғыз артықшылық —  азаматтық алу мерзімін 5 жылдан 3 жылға дейін қысқарту. Көптеген Өзбекстаннан келген адамдардың дипломдары мойындалмағандықтан, бірақ уақыт бойы жұмыс іздеуге мәжбүр болды.

Біліктіліктерін растаудың барлық кезеңдерінен өту үшін олар санитар болып жұмыс істеді.

Ауруханаларда оларды дәрігер ретінде мүмкіндігінше тезірек жұмысқа қабылдауға мүдделі болды. Осында біздің қандай да бір мемлекеттік институттарымыз қаншалықты тиімді жұмыс істейді деген сұраққа жауап аламыз, — деді Черных.