Неліктен коронавируспен күрестегі Американың жоспары Қазақстанға жарамайды

Штаттардың ұсыныстарға қарамастан шектеулерді алып тастауы Ковид-19-ды жұқтыру жағдайларының күрт артуына себеп болды, бұл Американың экономикасын қайта іске қосу туралы жоспарына кедергі келтірді. Ал кем дегенде 16 штаттың губернаторлары мен кәсіпорындардың басым көпшілігінің басшысы қатаң карантиннен шығудан бас тартып отыр. Сейсенбі күні Нью-Йорк Федералдық резервтік жүйесінің президенті Джон Уильямс былай деп мәлімдеді:

«Экономиканың тағдыры вирустың таралуымен тығыз байланысты. Ковид-19-ды тиімді және тұрақты ұстап тұрған кезде ғана экономикалық өрлеуге қол жеткізе аламыз».

Аризонда губернатор Дуг сәулелерінің барлық барды, спорт залды, кинотеатрды және аквапаркті жабуға бұйрық берді. Майами мен Лос-Анджелес барлық жағажайды жауып тастады. Ауруханалар толып кетті, бос орын жоқ. Мысалы, Америкадағы ең ірі аурухана мекемелері шоғырланған Хьюстонда,

қарқынды терапия бөлімі 97%-ға толған

Сонымен қатар, шағын бизнеске бөлінетін субсидияда сарқылуға жақын, бұл мыңдаған бөлшек сауда дүкені мен мейрамхананың бір жолы жабылуына алып келуі мүмкін.

Ірі компаниялар өздерінің кадрлық стратегияларын қайта қарап, мамандардың басым бөлігін жұмыстан босатуды жоспарлап отыр. Macy’s өз қызметкерлерінің штатын 3 900 адамға қысқартты. Chesapeake Energy және Cirque de Soleil сияқты  қарызға белшесінен батқан басқа компаниялар банкроттық жариялады, нәтижесінде мыңдаған адам жұмыстан айрылды.

АҚШ пен Қазақстанның қандай ұқсастығы бар

Қазақстанда да осыған ұқсас жағдай қалыптасып отыр. Төтенше жағдай режимі қатаң карантинмен аяқталды. Шектеулер алынып тасталды және екі аптадан кейін вирус жұқтырғандардың саны күрт өсе бастады. Ауруханалар да толып, адамдарды қабылдайтын орын жоқ. Бизнестің қаншалықты шығынға ұшырағанын әлі есептеп шығару керек, бірақ сарапшылардың мәліметтері бойынша, карантиннің шыңында 4 млн адам жұмыссыз қалған. Еңбек нарығында  да бос орындар саны бұрын-соңды болмаған  төмен деңгейде.

Карантиндік шектеулер қатаңдатылғанда 4 млн қазақстандық жұмыссыз қалды

Нәтижесінде алдымен демалыс күндері карантин шараларын күшейтті, енді екі апталық локдаун енгізді. Ірі сауда желілері миллиондаған шығынға ұшырағаны туралы айтуда, шағын бизнестің жабылатыны жабылып үлгерді. Сондықтан экономиканы алда әлі бұдан да қиын кезеңдер күтіп тұр.

Америкада да, Қазақстанда да халықтың басым бөлігінің инфекциясын жоққа шығаруы дағдарыстың негізгі себебі ретінде айтылады. Нәтижесінде олар ауруды таратпау туралы ұсынысты сақтамады.

Medtronic компаниясының бұрынғы басшысы, медициналық технологиялар саласындағы әлемдік көшбасшы, ал қазір Гарвард бизнес мектебінің профессоры Билл Джордж құтқару жоспарын жариялады. Профессордың пікірінше, Америка дағдарыстан келесі жағдайда ғана көп шығынға ұшырамай  шыға алады. Оның Қазақстанға қолдануға бола ма талдап көрейік.

Тәртіп және тек қана тәртіп

«Ең алдымен ауруларды бақылау және алдын алу орталығының қайта қаралған негізгі қағидаларын қатаң сақтау керек. Сондай-ақ қоғамдық орындарда маска кию, әлеуметтік қашықтықты сақтау және қоғамдық жиналыстарда адамдардың санын шектеу».

Бұл вирустың таралуын баяулатудағы  ең тиімді  шара. Алайда, екі айлық ТЖ режимі көрсеткендей, тәртіпке келгенде біздің ақсайтын тұстарымыз көп. ТЖ кезінде де отбасылық мерекелер өткізіп, жаппай серуендегендер көп болды. Тіпті локдун күндері де олардан бас тартады деп сеніммен айта алмаймыз.

Адамдардың басым көпшілігі маскаларды «ең бастысы маскам бар» деген қағидамен киеді. Тіпті қоғамдық орындарда да иегінің астында тұрады

Сауда орталықтары қызметкерлерінің ескертулерін де елемейді. Қызметкерлердің өздері де бұл норманы орындаңыз деп қатаң талап қоймайды,  себебі онсыз да клиенттер аз. Әлеуметтік қашықтықты сақтауға қатысты жағдай да солай.

Тестілеу көлемін арттыру

«Ковид-19-дың симптомсыз тасымалдаушыларын анықтау үшін тегін тестілеу көлемін арттыру».

Қазақстанда қанша тесттің өткізілгені туралы мезгіл-мезгіл ақпарат беріліп отырады. Оның өзін Денсаулық сақтау министрлігінің кезекті брифингінде  шенеуніктердің бірі айтып қалғанда ғана естиміз. Сондықтан тестілеу динамикасын бақылау өте қиын. Бірақ, адамдар тіпті өз қалтасынан ақша шығарып та коронавирусқа тест тапсыра алмай жүр, себебі зертханалар барлығын бірлей қабылдап үлгере алмауда.

Бұл талапты орындап, миллиондаған тест сатып алу және зертханалардың санын арттыру үшін қаражат қажет. Әрине, сондай-ақ онда жұмыс істейтін білікті қызметкерлердің саны да жеткілікті  болуы керек. Бұл да үлкен мәселе.

Жалпы бақылау

«Вирус жұқтырған адаммен байланысты болғанның барлығын бақылауға алу керек. «Ауру ошағын» бірден кесіп тастау үшін «жедел» қоғамдық денсаулық командаларын жасаңыз.

Ең дұрысы, жұқтырған адаммен байланыста болғандарға тез арада медицина бригадасы барып, тест тапсыртып және оларды оқшаулауы керек.

Қолдан жасалғандай болып көрінген дәрі тапшылығы халықты ашындырды— әлеуметтанушы

Осыған ұқсас жағдайды біз төтенше жағдай режимінің алғашқы апталарында байқадық. Қазір бұл іс жүзінде мүмкін емес, адамдарға арналған ресурс жеткіліксіз. Бұның бәрі тағы да өзіндік тәртіпке келіп тіреледі. Әлеуметтік желілерде дәрігерлер вирус жұқтырған адаммен байланыста болғандарды тексеру кезінде олардың үйде жоқ болатыны туралы жиі айтады.

Шынайы және толық ақпарат

«Саясаткерлерге емес, қоғамдық денсаулық сақтау сарапшылары мен халыққа арналған ұлттық брифингтерді жиі өткізіп тұрыңыздар. Қоғамдық сенімді қалпына келтіру керек».

Жақында өткен жиналыста Президент Тоқаевтың өзі де жүргізілген ақпараттық жұмыстың сәтсіз екені туралы айтты.

Бизнесті қолдау

«Шағын кәсіпорындарға қосымша федералдық қаржылық қолдау көрсету».

АҚШ-та дағдарыс кезінде бизнесті қолдау бойынша бағдарламалар бар. Мысалы, соның бірі  7-10 жылға нөлдік ставкамен несие беру.  Бірақ олар сәтсіз деп танылды. Құжаттарды ресімдеудегі тым бюрократиялық көзқарастың кесірінен кәсіпкерлердің 40%-ы қолдауға жүгінген де жоқ. Қазір процедураны оңайлату бойынша жұмыс жүргізілуде, шағын бизнеске белгілі бір соманы несие түрінде емес, грант түрінде беру ұсынылды.

Қазақстан үкіметі «салық салуды жетілдіру» бойынша белсенді жұмыс істеуде. Атап айтқанда, Салық кодексіндегі шағын кәсіпорындарға қатысты енгізілетін түзетулер бюджет пайдасына қосымша төлем аударуға себеп болады.

Жұмыссыздарды қолдау

«2009 жылы Ұлы Рецессия кезінде қабылданған секілді триллион долларға инфрақұрылымдық бағдарлама дайындау арқылы тез арада жұмыс орындарын  құру».

Біздің еліміздің Үкіметі дағдарыс кезеңінде жұмыс орындарын құру жөніндегі шаралармен әлі де жұмыс істеп жатыр. Бірақ

1 шілдеден бастап монополияға қарсы комитет энергетикалық тарифтердің көтерілуін мақұлдады