2023 жылы мемлекет 24 жасқа толатын БАҚ туралы заңды жаңартады. 1-бөлім

2021 жылы жоспарланған түзетулер бойынша көпшілік тыңдаулар өткізілмейтіні белгілі болды. Себебі агенттік әлі де халықаралық тәжірибені зерттеп, нормалар туралы сараптаулар жүргізуде.

Халықаралық тәжірибені зерттейміз

Вице-министр Кемелбек Ойшыбаев мемлекет медиа алаңдағы ойын ережелерін қалай өзгертетінін қысқаша айтып берді.

— Түзетулердің мақсаты қазақстандық БАҚ-тың бәсекеге қабілеттілігін арттыру және журналистердің құқықтарын қорғау үшін қолайлы жағдай жасау болып табылады, – деп атап өтті ведомство өкілі.

— Алдымызда мынадай міндеттер тұр:

• отандық заңнаманы халықаралық құқық нормаларына сәйкес келтіру
• ақпарат алу және тарату процестерімен байланысты қоғамдық қатынастарды реттеу тәсілдерін әзірлеу
• БАҚ-ты дамыту мәселелері бойынша қолданыстағы заңнамадағы кез келген олқылықтар мен қайшылықтарды жою

Вице-министр Ақпарат министрлігі саланың ағымдағы жағдайы мен дамуын зерделеуде деп мойындады

Дегенмен, ол ведомствоның жоспарында не бар екенін айтты.

— Интернет пен ондағы контентті тарату бойынша заңнамада нақтылау мен аражігін ажырату қажет. Телерадио хабарларын тарату операторларының жаңа түрлері, аудиовизуалды онлайн-платформалар пайда болуда, – дейді Ойшыбаев. — Сондай-ақ, ақпаратты тарататын іздеу жүйелері мен іздеу жүйесінің операторлары бар.

Желілік басылымдар бар. Әлеуметтік желілердегі миллиондаған жазылушылары бар аккаунттар да ақпаратты жаппай таратудың құралы болып табылады. Сондықтан ақпаратты берудің жаңа форматын классикалық БАҚ-пен байланыстыру маңызды.

Журналистерді не күтіп тұр?

Проблема баршылық. Себебі заңдардағы қолданыстағы талаптар дәстүрлі баспасөзге қолданылады, бірақ Интернеттегі аналогтарға әсер етпейді.

— Журналистер құқығын қорғау министрлік үшін маңызды блок болып табылады, – деп мәлімдеді кемел Ойшыбаев.

Ерекше жағдайларда — ұрыс қимылдары, қарулы қақтығыстар, төтенше жағдайлар кезінде жұмыс істеуге мәжбүр журналистер үшін құқықтық кепілдіктер беру ұсынылды

Пандемия кезінде бұл ерекше байқалды, себебі журналистер қауіпті аймақтарда жұмыс істеді. Біз редакцияның тапсырмаларын орындау барысында журналистердің өмірі мен денсаулығына зиян келтірген жағдайда белгілі бір өтемақы қарастыру міндетін нақты белгілеуіміз керек.

Журналистердің жұмыс берушілері оларға ілінген жаңа міндеттемелерге қуанышты болмасы анық. Сонымен қатар, вице-министр қандай да бір жаңалық ретінде мемлекет сот шешімінен басқа құпия ақпарат көзін ашпау құқығын журналистерге заңды түрде бекітетінін айтты. Бұл норма қолданыстағы БАҚ туралы заңда да бар.

Бірақ шын мәнінде прогрессивті жаңалық — бұл ар-намыс пен қадір-қасиетті қорғау туралы істер бойынша ескіру мерзімін белгілеу жөніндегі ақпарат министрлігінің жоспарлары.

— Халықаралық тәжірибеге сәйкес мәліметтерді теріске шығару талабы бойынша талап қоюдың ескіру мерзімін бір жыл белгілеу ұсынылады,

— деп вице-министр қуантты. — Қазір ескіру мерзіміне ешқандай шектеулер жоқ.

БАҚ-ты қолдау

Сондай-ақ, мемлекет баспа БАҚ-ты қолдауға ниетті. Мысалы, оларды салықтың кейбір түрлерінен босату және басып шығару қызметтерін субсидиялау арқылы. Ақпарат министрлігі жоспарында баспа БАҚ-ты есепке қою және қайта қою хабарламалық тәртібін бекіту.

Әрине, мемлекеттің интернет-ортадағы жарнаманы реттеуге деген көзқарасы түбегейлі өзгереді

— Жоғарыда айтып өткенімдей, бізде дәстүрлі БАҚ жарнаманы тарату, мемлекеттік тапсырыстың көлемі мен саны бойынша заңнама талаптарын нақты сақтайды, бірақ бұл мәселе интернетте реттелмеген, — деп хабарлады Ойшыбаев. — Біз үшін түзетулер БАҚ үшін қиындық туғызбауы маңызды, өйткені біз түсінеміз — жарнама баспасөз үшін негізгі табыс көзі болып табылады.

Вице-министрдің айтуынша, 2021 жылдың соңына дейін ведомство медиа нарық субъектілерінің ұсыныстары мен идеяларын жинастырады.

2022 жылы ол болашақ заңның нормаларын көпшілік алдында талқылауды жоспарлауда. Ал 2023 жылы заң жобасын парламентке тапсыруға ниетті

Бір қарағанда, бейіндік ведомство XXI ғасырдағы Қазақстандық журналистикаға қажеттінің бәрін айқын елестететін сияқты. Бірақ олай емес. Шын мәнінде, 1999 жылы қолданыстағы БАҚ туралы заң қабылданған сәттен бастап журналистер оларды шешу мүмкіндіктерінен бұрын проблемаға көп ұрынды.

Бір қадам алға — екі қадам артқа

“Әділ сөз” сөз бостандығын қорғау халықаралық қорының президенті Тамара Калеева түзетулер төңірегінде болып жатқан жағдайға күмәнмен қарайды.

Біріншіден, өйткені министрлік соңғы уақытқа дейін қоғамнан толық оқшауланған жағдайда жұмыс істеді. Екіншіден, БАҚ туралы заң нормаларына алдыңғы барлық өзгерістер “бір қадам алға — екі артқа” қағидаты бойынша енгізілді.

Тамара Калеева бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңды қылмыстық-атқару кодексімен салыстырды.

— Дәлірек айтқанда, мен 1-1-тарау — “БАҚ саласындағы мемлекеттік реттеу” мен 5-тарауды — “Пробациялық бақылауды жүзеге асыруды” салыстырдым, – деді “Әділ сөз” басшысы. — Білесіз бе, көп нәрсе ортақ. Онда да, міндетті есеп бар. Тек біздің заңда БАҚ есебі, ал Кодексте шартты түрде сотталғандарды есепке алу.

Қылмыскерлер үшін — профилактикалық әңгімелер. БАҚ үшін — профилактикалық бақылау

Тек шартты түрде сотталғандар мен мерзімінен бұрын босатылғандар үшін бақылау қолмен және жеке жүргізіледі. Ал БАҚ-ты бақылау – “Ұлттық ақпараттық кеңістіктің автоматтандырылған мониторингінің” көмегімен жүзеге асырылады.

Ол барлық заңсыз нәрсені жазуға және айтуға арналған көпшілік алдында жазылған және айтылған әр сөзді қамтиды. Бұл ретте мониторинг журналистердің құқықтарын бұзуды көздемейді.

Сонымен, мен сұрағым келеді: мемлекет үшін кім қауіпті — қылмыскерлер ме, әлде журналистер ме?

Қазір мемлекет атынан БАҚ қызметін бақылап, бағыттап, ынталандыратындар:

• уәкілетті орган
• оның аумақтық бөлімшелері
• жергілікті атқарушы органдар
• мемлекеттік ақпараттық саясат мәселелері жөніндегі республикалық және өңірлік комиссиялар

Әр топ егжей-тегжейлі әр түрлі өкілеттіктерге ие.

Жаңа заңда мұндай бақылау және әкімшілік органдар одан да көп болады, ал олардың өкілеттіктері одан да кең болады деп елестету мен үшін қорқынышты

Бұл жағдайда жаңа заңда сөз бостандығы қалмайды деп қорқамын. Сонда оны “БАҚ-ты бақылау және есепке алу туралы заң” деп атаған орынды болар еді.

Сөз бостандығына арналған орын

Айтпақшы, министрлік өкілдері мен медиа қауымдастық арасындағы пікірталастың басты себебі мемлекеттік органның әлі нақтыламағаны — ескі заңға түзетулер енгізу ме, әлде мүлдем жаңа заң қабылдау ма.

Тамара Калееваның айтуынша, 2021 жыл бойы “бұқаралық коммуникация құралдары туралы” жаңа заң туралы әңгіме өрбіді. Бірақ вице-министр Ойшыбаев конференцияда оның толық және нақты атауын бірде-бір рет айтқан жоқ.

Оның айтуынша, егер түзетулер БАҚ туралы Заңның 50%-дан астамын құраса, жаңа заң қабылданады. Егер аз болса, олар ескісіне түзетулер енгізеді

Заң шығару рәсімі осындай.

Алайда Журналистер одағының заңгері Тамара Симахина 1999 жылдан бері БАҚ туралы заң 95-96%-ға қайта жазылғанын атап өтті. Вице-министрге бұл фактіні ескеруді ұсынды.

— Бес жыл бұрын, БАҚ туралы біздің көптен күткен бейіндік заңға кезекті түзетулер енгізу төңірегіндегі дау-дамай кезінде біз оның орнына екі заң әзірлеп, қабылдауды ұсындық, – деді Тамара Қалеева. — Барлығы үшін — “ҚР-дағы сөз бостандығының кепілдіктері туралы” және бейіндік “БАҚ туралы”.

Танымал медиа-сарапшы Игорь Лоскутов “бұқаралық ақпарат туралы” заң тұжырымдамасын жасады. Екеуі де өткен жоқ. Бізді естімеуді жөн көрді.

Қазір біз сөз бостандығы коммуникацияға батырылып, ақпараттандырумен араласатын заң жобасы туралы естіп жатырмыз