2022 жылы теңге бағамы: девальвация қаупі бар — экономист

2021 жыл мәре сызығына жақындады. Көптеген адамды 2022 жылдан не күтеміз деген сұрақ қызықтырады. Сарапшылардың пікірлері қарама-қайшы. Оң болжамдар әлемдік экономика қалпына келеді деп сендірсе, теріс болжамдар инфляция одан әрі үдей түсетінін, ал дағдарыс тек арта түсетінін айтады. Кімге сенуіміз керегін және мұның бәрі Қазақстан экономикасына қалай әсер ететіні туралы экономист Петр Своиктен білуге шешім қабылдадық.

Қос әсер

— Петр Владимирович, сіздің ойыңызша, 2022 жылы Қазақстанда инфляция үдеуін жалғастыра ма?

— Иә, жалғасады. Өйткені теңгенің құбылмалы бағамымен, табиғи монополиялардың бақыланбауымен, сыбайлас жемқорлықпен айқындалатын әдеттегі ішкі инфляцияға инфляция импорты да қосылады.

2007-2008 жылдардағы әлемдік дағдарыстан бері жалғасып келе жатқан шамалық жұмсарту саясаты қаржы нарығын негізсіз ақшамен толтырды. Коронавируспен күрес бұл толықтықты одан сайын көтерді.

Доллармен қамтамасыз етілген бүкіл әлемдік қаржы жүйесі қарыздар пирамидасына негізделген. Осы уақытта бұл пирамиданың салыстырмалы тұрақтылығы оған құйылатын ақшаның тегіндігімен анықталады.

Бірақ бұл әдістің өз шегі бар, оның салдары инфляцияның жоғарылауы болып табылады, ол ақшаға толы нарықтан экономиканың нақты секторына түседі. Ал дамыған елдердің экономикасынан дамушы елдердің экономикасына ағылып келеді. Нәтижесінде Қазақстан инфляцияның қос ықпалында болады.

Инфляция және шикізат

— Бұл инфляция биылғы жылға қарағанда күшті болады және әлемдік дағдарыс басталады дегенді білдіре ме?

— Қазір дағдарыс болады ма, жоқ па деген мәселе емес, оның әрі қарайғы бағыты қандай болмақ. Апатты нұсқалар жоққа шығарылмайды. Барлық негізгі әлемдік күштер жұмсақ сценарийлерге қызығушылық танытатыны жұбатады.

Инфляцияға келетін болсақ, ол үдей түседі. Үкімет жоспарлаған дәлізден бірнеше пайызға жоғары болады. Ал дәліздің өзін үкімет баяу көтеруге мәжбүр болады. Бірақ әлемдік экономикада елеулі “инфаркт” болмайынша, бізде инфляция төзімсіз болмайды деп үміттенеміз.

— Болжам бойынша, негізгі әлемдік экономикалардың өсуі бойынша макрокөрсеткіштер төмендеуде. Осыған байланысты шикізат бағасының төмендеуін күту керек пе?

— Әлемдік экономиканың баяулауы салдарынан шикізат бағасы төмендейді. Бірақ осыған байланысты түрлі асып-тасулар болуы мүмкін. Өйткені АҚШ экономикасына қарыз ақшаны айдау шикізат тауарларына, бірінші кезекте мұнай бағасының өсуіне ықпал етеді. Ал АҚШ экономикасына құйылған қаржы қазірдің өзінде жүздеген триллион долларды құрайды.

Төлем балансының проблемалары

— ҚР-да төлем балансы қандай болады және бұл ұлттық валюта бағамына қалай әсер етеді?

— Теңге бірнеше жыл қатарынан теріс сальдомен қалыптасатын сыртқы төлем балансының қысымына тереңдей түсуде. Ал бұл, өз кезегінде, жинақталған сыртқы борыштың жоғары болуына және жинақталған шетелдік инвестициялардың жоғары деңгейіне байланысты теріс. Шетелдік инвестициялар Үкіметтің мақтанышы болып табылады.

Біздің барлық басшыларымыз кез-келген салтанатты жиналыстарда қаншама шетелдік инвестициялар тартылғанын үнемі айтып отырады.

Бірақ бұл ретте шетелден инвестицияланған әрбір теңгеден бір жарым теңге, тіпті екі теңге шығаратынын ұмытып кетеді. Сонымен, төлем балансындағы инвесторлар мен кредиторлардың кірісі ондаған миллиард долларды құрайды

Яғни, Қазақстанның ешбір шикізаттық экспорты қаншалықты көп қаржы әкелсе де, жиналған сыртқы борышқа қызмет көрсетуге және шетелдік инвесторларға дивидендтер төлеуге Қазақстанның төлем балансынан валютаның шығынынан асып түсе алмайды. Біздің төлем балансымыз елден ақша шығарудың қысымында.

Бұл жағдайдың екі шешімі бар. Не болмаса біз Ұлттық қордың жұмсалуын күшейтеміз, әзірше онда жұмсалатын қаражат бар, сол арқылы төлем балансын теңгерімдейміз. Немесе теңгені девальвациялау керек

Бұл уақытша жеңілдік береді.

Девальвация ерекшеліктері

— Бірақ келесі девальвацияның бір ерекшелігі және қиындығы — тұңғыш рет Қазақстан тарихында бастамашыл девальвация болатынында. 1999 жылғы девальвациядан бастап барлық алдыңғы девальвациялар ресей рубліне жетуге тырысатын. Енді тарихта алғаш рет теңгені рубльден де айыратын бастамашыл қазақ девальвациясы болады. Жағымсыз болатыны да осыдан.

— 2022 жылы девальвация болатыны сөзсіз бе?

— Ол келесі жылы бола ма, әлде кейін бола ма, нақты айта алмаймын. Тек теңге қысымда бірінші жыл емес екенін атап өтемін. Қасым-Жомарт Тоқаевтың билікке келуімен теңге іс жүзінде құнсызданбады. Және бұл, әрине, екінші президенттің қосқан үлесі. Бірақ

қысым сақталады және ұлғаяды, ерте ме, кеш пе теңге девальвацияланады. Ресей рубліне келетін болсақ, ол девальвацияға ұшырамайды — бұл сөзсіз

Екі себепке байланысты. Біріншіден, қазір Путин үшін рубльдің құнсыздануына жол беру Батыстың алдында тізе бүгіп, тапсыру сияқты. Ол бұған жол бермейді. Бұл ХВҚ командалары бойынша Орталық Банкке рубльді сәл босатуға мүмкіндік беріп отырады. Ресейде саяси тұрғыдан ешқандай үлкен девальвация болмайды. Екінші себеп, біздікінен айырмашылығы, Ресейде төлем балансы жай ғана оң емес — бұл рекордтық оң. Доллар қоры жақсы. Егер теңге рубльден кетіп, өздігінен төмен түссе, бұл екі жақты қиындық болады.

Базалық мөлшерлеме және кредиттердің құны

— Қазақстанда базалық мөлшерлеме одан әрі арта ма? Шынында да, АҚШ ФРЖ болжамдары бойынша, 2022 жылы ол базалық мөлшерлемені үш есе арттырмақшы. Базалық мөлшерлеменің өсуі кредит беру нарығына және тұрғын үй бағасына қалай әсер етеді?

— Ұлттық Банктің базалық мөлшерлемесінің ішкі кредит құнына ешқандай қатысы жоқ. Себебі мұндай несие жоқ. Ол тек бір рөл атқарады — елдегі ақшаның ең төменгі құнын белгілейді. Бұл жоғары болғандықтан, біздің елімізде ақшаның ең төменгі құны өте жоғары. Доллар біздің сүйікті жергілікті теңгеге қарағанда бірнеше есе қымбат тұрады.

Іс жүзінде бұл жоғары базалық мөлшерлеме ұтымды кредиттеуді қамтамасыз етпей, елдегі инфляцияның жоғары деңгейін сақтайды және шетелдік қарыз алуға жүгінуге мәжбүр етеді. Ал Ұлттық Банктің инфляциямен күресу үшін ақшаның жоғары құнын қолдайтыны туралы айтқандары — бұл толық профанация

Егер ол екінші деңгейлі банктерді қаржыландырса, ол қаржыландыру мөлшерлемесін көтеру инфляцияны тежейді деп айта алар еді. Ол оларды қаржыландырмайды. Ал жоғары базалық мөлшерлеме ұлттық валютада сатылатын және сатып алынатын барлық нәрсенің құнын жасанды түрде анықтайды.

Мен 2022 жылы күтетін базалық мөлшерлеменің одан әрі өсуі дағдарыстың ушығуының жанама себептерінің бірі болады. Несиелер қымбаттайды. Тұрғын үй бағасы да өседі, бірақ көп емес.

БЖЗҚ-дан ақша құю бір реттік әсер берді. Оның үстіне зейнетақы артығын алу бағдарламасы тұрғын үйге аса мұқтаж емес адамдардың, яғни халықтың біршама жағдайы жақсы тобының сатып алуына алып келді. Бірақ бұл ретте БЖЗҚ-дан құйылған қосымша қаражат баға қорын жиырма пайызға көтерді. Жалпы алғанда, бұл нарық тоқырайды, ол аз және әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыруға емес, алыпсатарлық мәселелерді шешуге бағытталған.