Ұн тартушылар отандық бидай экспортына тыйым салуды сұрады

Мәжілістің екі топ депутаттары премьер-министр Әлихан Смайыловтың атына сауал жолдады, онда олар ауыл шаруашылығы секторының проблемаларына назар аударуға шақырған. Қол қойғандар ауыл шаруашылығы өндірушілерінің үндеуін тыңдай келе және өздері жүргізген мониторинг қорытындысы бойынша әзірленген сауалын жолдап отырғанын айтады.

Экспортталатын ұнның үштен екісі

Ауғанстанға жөнелтіліп жатыр
Авторлар алғашқы сауалында 2021 жылы қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев СҚО-ға жұмыс сапары барысында біздің мұнай экспорты төмендеп жатқанына назар аударғанына тоқталды. Сол кезде Президент жағдайды түзеуді тапсырған.

— Біз тауар өндірушілерге, әсіресе ұн тартушыларға көмектесу үшін субсидиялар механизмін қосуымыз керек.

Біз қайта өңделген өнімді жоғары қосымша құнымен жеткізуіміз керек,

– деген еді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Қол қойғандар жүргізілген мониторинг нәтижелеріне сілтеме жасай отырып, ұнның Орталық Азия елдеріне экспорты негізінен импорттаушы елдер – Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстан енгізген тарифтік реттеу шараларына байланысты төмендегенін мәлімдеді. Мемлекеттер біздің ұнға тосқауыл қойып, оның орнына астық (яғни шикізат) сатып алып, қайта өңдеу бойынша өз кәсіпорындарын көтере бастаған.

Нәтижесінде 2012-2020 жылдар аралығында Өзбекстанға қазақстандық бидайдың экспорты 4,5 есе 658-ден 2 941 мың тоннаға дейін (яғни төрт жарым есе) өскен. Тәжікстанда осы кезеңде шамамен бес есе – 218-ден 1 020 мың тоннаға дейін өскен. Бірақ бұл елдерге ұн сату (яғни қосылған құны бар өнімдер) салыстырмалы түрде азайыпты. Қазір біздің ұнның үштен екісі Ауғанстанға кетеді – бұл 1 152 мың тонна. Сонымен қатар, депутаттар бұл туралы былай дейді:

Ауғанстан бізден астық та сатып алады, бірақ кейін оны Өзбекстанға ұнға қайта өңдеуге жібереді

Өзбек билігі Ауған реэкспортерлеріне түрлі кедендік баждар мен жеңілдіктер береді. Атап айтқанда, біздің ұнды олардың аумағы арқылы Тәжікстан мен сол Ауғанстанға тасымалдау кезінде транзиттік тариф алынбайды.

Депутаттар құжатында мынадай бірнеше өтінішін жазыпты:

• жоғарыда сипатталған тең емес жағдайларға ұқсас жағдайларды орнатқан мемлекеттердің өнімдерін біздің аумағымыз арқылы транзиттеу кезінде реттеу шараларын қолдану мүмкіндігін қарастыру
• өз нарығында астық сатуға ықпал ету, ол үшін қазақстандық қайта өңдеу кәсіпорындарына астық сататындарға субсидиялар бөлу
• ауыл шаруашылығы шикізатын экспорттау кезінде ҚҚС-тың сараланған қайтарымын – 0%, ал ұнды – 100%-ға қысқарту
• ҚҚС асып кеткен сомасын қайтарудың оңайлатылған тәртібін енгізу

— Бұдан басқа, 2021 жылдың нәтижелері мал шаруашылығы саласының азықпен қамтамасыз етілуі көрсеткіші төмен екенін көрсетті. Ұн өндірісінің артуы оның кебек, яғни мал азығы өнімдерінің көлемін арттырады, — деп толықтырды қол қоюшылар.

Ресейліктер соғысқа байланысты астық жеткізуді тоқтатты

Мәжілісмендердің тағы бір тобы агросекторға да назар аударып, өз сауалын осы тақырыпқа арнады. Оған Павлодар облысынан келген өтініш себеп болған, онда өз бидайымызды уақытша болса да экспорттауға тыйым салу сұралған.

Аграршылардың айтуынша,

отандық бидайдың шетелге шығарылуына байланысты барлық павлодарлық қайта өңдеу кәсіпорындары ресейлік шикізатпен жұмыс істеуге мәжбүр, ал ол қымбатқа түседі

— Өзбекстаннан, Тәжікстаннан, Қырғызстаннан және Ауғанстаннан келген трейдерлер барлық элеватордан бидай сатып алып жатыр. Біздің шикізат ешқандай салық пен бажсыз экспортталады, ал біз ресейлік бидай импортына салық төлейміз. Өйткені, трейдерлер бағаны жасанды түрде жасай отырып, бізге өз бидайымызды қайта өңдеуге мүмкіндік бермейді, — деп атап өтті павлодарлық ұн тартушылар.

Ал енді

Украинадағы соғыстың салдарынан ресейліктер астық экспортын мүлдем тоқтатты, нәтижесінде облыс бидайсыз қалды,

көптеген кәсіпорын жұмыс істемей тұр.

Аграршылар СҚО-да да осындай жағдай бар деп отыр.

— Біздің өз бидайымызды өңдеуге мүмкіндігіміз жоқ, сондықтан біз Ресейден импортталатын бидаймен жұмыс істеуге және осы елге қосымша салық төлеуге мәжбүрміз. Осыған байланысты

ұн тарту зауыттарының тоқтап қалуына жол бермеу үшін астықты елден жаңа егінге дейін әкетуге тыйым салуды сұраймыз,

бағаны тұрақтандыру және ішкі нарықты мал мен құс үшін ұнмен және азықпен қамтамасыз ету. Алдағы уақытта Ресейдің өз өндірушілерін қорғау және қолдау жөніндегі тәжірибесіне сүйене отырып, шикізат экспортына тарифтер енгізу қажет деп санаймыз, — деді мәжілісмендер.