Үкімет қазір тіпті ресейліктерге де қарыз

Қаржы министрлігінің дерегіне сүйенсек, 2020 жылы Қазақстанның мемлекеттік қарызы 25,2%-ға – 20 трлн 642,5 млрд-қа дейін, долларлық баламада 13,4%-ға, $49 млрд 65,9 млн-ға дейін абсолюттік мәнде тиісінше 4 трлн 155,7 млрд теңгеге немесе $5 млрд 813,8 млн-ға жеткен. Салыстыру үшін: 2019 жылы ол 7,1%-ға, ал АҚШ валютасында қайта есептегенде 8%-ға ұлғайды.

Бюджеттегі қара құрдым

Өсу қарқынындағы мұндай айырмашылық түсінікті. Алайда, 2020 жылы коронавируспен күресті қаржыландыру және экономиканы қолдау үшін Ұлттық қордан кепілдендірілген трансферт 2,07-ден 4,77 трлн теңгеге дейін немесе 2,7 трлн теңгеге ұлғайтылғанын еске сала кеткен жөн. Бұл мемлекеттік қарыздың өсуіне байланысты емес.

Мемлекет жоғарыда аталған 4,155 трлн көлеміндегі бюджетте тағы бір “қара құрдымға” ие болды.

Сондықтан оны жаңа қарыздармен жабуға тура келді. Ал бұл іс жүзінде мемлекеттің қосымша шығыстары 2020 жылы шамамен 7 трлн теңгеге немесе шамамен $17,5 млрд-қа ұлғайтылды деп болжауға негіз береді.

Қаржы министрі Ерұлан Жамаубаев түсіндіргендей, дағдарысқа қарсы шараларды және Президенттің жекелеген тапсырмаларын қаржыландыруға арналған бюджет шығыстары алғаш рет 2020 жылы 1,4 трлн теңгеге өсті. Екінші рет 14,5 млрд теңгеге дейін өсіммен 205 млрд теңгеге, мұндай жағдайда Үкімет неге әлдеқайда көп ақша қарыз алуы керек екені түсініксіз болып қалды.

Бас борышкер

Осы орайда айта кететіні, дәл Үкіметке Қазақстанның мемлекеттік қарызының басым бөлігі тиесілі. 2020 жылы оның ішкі бөлігі әсерлі 38,5%-ға – 9 трлн 760,9 млрд-қа дейін, абсолюттік мәнде 2 трлн 715,6 млрд теңгеге (долларлық баламада 25,5%-ға немесе $4 млрд 781,2 млн-ға, $23 млрд 201 млн-ға дейін) ұлғайды. Оның негізгі бөлігі (7 трлн 454,5 млрд) ұзақ мерзімді мемлекеттік қазынашылық міндеттемелерге тиесілі. Оларға БЖЗҚ зейнетақы активтерінің едәуір бөлігі салынды.

Бастапқыда еркін айырбасталатын валютада қалыптастырылатын үкіметтің сыртқы борышы 7,6%-ға – $16 млрд 393,9 млн-ға дейін абсолюттік мәнде – $1 млрд 161,0 млн-ға (теңгелік баламада-18,8%-ға, 6 трлн 897,1 млрд-қа дейін) өсті.

Бұл ретте Үкіметтің жетекші кредиторлары еурооблигациялар ұстаушылары болып табылады, олар бойынша міндеттемелер сомасы ағымдағы жылдың басында $9 млрд 199 млн құрады, одан әрі Дүниежүзілік банк ($3 млрд 513,9 млн) және Азия Даму Банкі ($2 млрд 246,2 млн) тұр. Ресейлік несие берушілер төртінші орынға шықты. ҚР Үкіметі оларға $537,2 млн қарыз.

Ұлттық Банк пен әкімдіктердің қарыздары

Қаржы министрлігінің деректерінде мемлекеттік қарыз бойынша, екінші орынды Ұлттық Банк алады, бірақ оның барлық борыштық міндеттемелері ішкі болып табылады. Сонымен қатар, олардың көлемі өткен жылы 14,4%-ға – 2 трлн 927,3 млрд-қа дейін, долларлық баламада 22,4%-ға, $6 млрд 957,9 млн-ға дейін төмендеді.

Одан кейін жергілікті атқарушы билік органдары, яғни әкімдіктер. Олардың қарызы өткен жылы айтарлықтай өсті (2,1 есе — 1 трлн 742,0 млрд дейін, долларлық баламада – 1,9 есе, $4 млрд 140,6 млн дейін). Егер 2019 жылы олардың қарызының негізгі бөлігі үкіметке тиесілі болса, енді — басқа кредиторларға (1 трлн 57,2 млрд).

Сондай-ақ, 2020 жылы мемлекет кепілдік берген борыш ұлғайды (14,1%-ға-877,2 млрд-қа дейін), ал мемлекет кепілгерліктері бойынша борыш төмендеді (6,5%-ға 28,6 млрд теңгеге дейін).

Осы көрсеткіштерді ескере отырып, өткен жылы мемлекеттің борыштық міндеттемелерінің жалпы сомасы 24,7%-ға – 21 трлн 548,3 млрд-қа дейін, долларлық баламада 12,9%-ға, $51 млрд 219 млн-ға дейін өсті.

Салыстыру үшін: Ұлттық қорда осы жылдың басында Қаржы министрлігінің деректері бойынша 27 трлн 668,9 млрд, ал АҚШ валютасында қайта есептегенде Ұлттық Банктің алдын ала мәліметтері бойынша $58 млрд 696 млн болды.

Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген борыш, 2021 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша ҚР мемлекетінің кепілгерліктері бойынша борыш

Ескерту:

1) өзара талаптарды есепке алмай (Жергілікті атқарушы органдардың ҚР Үкіметі алдындағы борышы).

2) борышты бағалау жергілікті атқарушы органдардың борыштық міндеттемелері бойынша дерекқорды қалыптастыру және салыстыру процесі аяқталғаннан кейін нақтылануға жатады.

Анықтама үшін: АҚШ долларының 31.12.2020 ж. бағамы – 420,71 теңге. Дереккөз: ҚР Қаржы министрлігі, ҚР Ұлттық Банкі.