Тоқаевтың жаңа бағыты: саясат, экономика, әлеуметтік және құқықтық қорғау сарапшылардың көзімен

Санаулы күндер ішінде үкіметтің отставкаға кетуі орын алды, негізгі лауазымдарды квазимемлекеттік кәсіпорындардың басшылары өз еркімен босатты, ҰҚК-нің бұрынғы басшылығы қамауға алынды. Қаңтар айында Қазақстанда билікті басып алу әрекеті кезінде деструктивті күштердің әрекеттері мен күштік құрылымдардың оларға қарсы іс-қимылдары бойынша талқылау жалғасуда.

Көптеген адам қысқа уақыт ішінде Тоқаев зиялы дипломаттан шешім қабылдайтын және мемлекеттің бүгіні мен болашағы үшін дербес жауапкершілік алатын мықты көшбасшыға айналғанын байқады.

Біздің сарапшылар президенттің атқарушы билік алдына қойған жоспарлары мен міндеттерін іске асыру жолдарын қалай көретіндері туралы өз пікірлерімен бөлісті.

Сыбайлас жемқорлық және кедейлік

Әлеуметтанушы Айман Жүсіпова саяси трансформация және қоғамды жаңғырту бағытын іске асыру аясында президент ұсынған рецепттерді дұрыс деп санайды.

— Сыбайлас жемқорлықты жою, өйткені бюджет қаражатын ашық бөлу орын алған проблемаларды шешу, атап айтқанда, жұмыссыздықты азайту жолында елді едәуір ілгерілете алады, — деп санайды әлеуметтанушы. — Мысалы, қоғам қайраткері Санжар Боқаев айтып отырған еліміздегі жеке автоөнеркәсіпті дамыту мәселесі де осындай. Өйткені, ол қазірдің өзінде бөлінген қаражатты мақсатты пайдалану кезінде сапалы жұмыс орындары құрылуы мүмкін екенін баса айтады. Немесе жұмыссыздықпен күрес жөніндегі мемлекеттік бағдарламалар. Оларды жүзеге асыру кезінде сыбайлас жемқорлық құрамдас бөлігі бар екендігі де құпия емес, ол сайып келгенде мақсатқа жетуге кедергі келтіреді. Сыбайлас жемқорлықты қалай жоямыз?

“Велосипед ойлап таппасақ та” мемлекет алға қойған міндеттерді іске асырудың, бюджет қаражатын жұмсаудың әрбір кезеңінде толық ашықтық қажет,

бұл қолданылатын құралдардың тиімділігін, сондай-ақ орындаушылардың адалдығын түсінуге мүмкіндік береді.

Айман Жүсіпованың айтуынша, Қазақстандағы еңбекақы төлеу қоры әлемдегі ең төмен қордың бірі болып табылады. Бұл президенттің ресми статистикаға жоғары орташа жалақы тек қағаз жүзінде бар деген сынымен сәйкес келеді.

— 2022 жылы Еңбек министрлігінде Қазақстанның ЖІӨ-де еңбекақы төлеу 30,5%-ды құрайтыны туралы келтірілген сандар есімде. Көрші Ресейде – 46,4%, мұнайлы Норвегияда – 48,7%, Канадада аумағы жағынан да, экономикасы жағынан да Қазақстанға ұқсас — 50,1%. Сондықтан олар ең төменгі жалақыны көтеру қажеттілігін мойындады. Оның үстіне, Қазақстанда бар және өсуінде қатардағы азаматтардың кінәсі жоқ инфляциямен бұл мәселе қосымша өткірлікке ие болуда.

Сондықтан бізде жұмыс істесе де кедей болу мәселесі жиі кездеседі

Неліктен коммерциялық бизнес еңбекақы төлеу деңгейі бойынша бюджет қызметкерлері артынан тартылмайды деген сұраққа әлеуметтанушы атап өтті:

Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі

— Бүкіл әлемде бизнестің басты мақсаты рентабельділік болып табылады және ол неғұрлым жоғары болса, соғұрлым жақсы болады. Сондықтан, бизнес тек алып қана қоймай, сонымен бірге жергілікті қауымдастыққа, өз қызметін жүзеге асыратын аймаққа инвестиция салатын тәсіл жалпыға бірдей танылған және әділетті.

Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі деп аталатын бұл тәсіл Қазақстанда айтарлықтай төмендеп жатыр. Ал дамыған елдерде, егер әлеуметтік өзгерістерге, ең болмағанда, өзінің жалдамалы қызметкерлеріне қатысты жауапты және этикалық тәсілді іске асырмаса, бизнес беделінен айырылып, соның салдары ретінде қаржылық қауіпке душар болады.

Елде ашықтықтың болмауына байланысты бизнес әлеуметтік инвестициялар ретінде бөлетін қаражаттың тиімсіз жұмсалуы таралуда

Мұның бәрі көптеген сұрақтар туғызады. Бірақ бұдан тек қарапайым азаматтар зардап шегеді.

Яғни, Қазақстанда бизнес-компаниялардың әлеуметтік жауапкершілігін бағалаудың критерийлері мен әдістері туралы нақты түсінік жоқ екенімен келісемін, олар бизнестің де, шенеуніктердің де қызметінің әлеуметтік тиімділігін анықтауға мүмкіндік береді. Сондықтан корпоративтік әлеуметтік жауапкершілік көбінесе Тұжырымдаманың мәніне қайшы келетін қайырымдылық түрінде қабылданады.

Әлеуметтік кепілдіктерді орындау

PhD докторы, саясаттанушы Алмаз Әбілдаев қаңтардағы оқиғалар Қазақстандағы проблемаларды ашып көрсетті деп санайды.

— Азаматтарда оларды билік естиді деген сенім пайда болды, — дейді сарапшы. — 2022 жылдың қаңтарында президенттің бизнес-қауымдастық алдындағы сөзінде ел тарихында алғаш рет миллиардерлердің халық алдындағы әлеуметтік жауапкершілігі туралы айтылды.

Негізгі ой — наразылық әлеуетін байқамау және жаңа саяси шындықта халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға тырыспау енді нәтиже бермейді

Қоғамдағы әлеуметтік әділеттілікке байланысты мәселелер бірінші кезекте болады. Қасым-Жомарт Тоқаев әлеуметтік әділеттілік бағытын түзету үшін мемлекеттің араласуын талап ететін бірқатар бағыттарды атады. Алдағы саяси өзгерістердің егжей-тегжейін біз 2022 жылдың наурыз айында білетін боламыз.

Менің барлық күш-жігерім мемлекеттің әлеуметтік кепілдіктерін орындауға, бизнестің барлық түрлерінің, әсіресе республиканың соттарында құқықтарының қорғалуына және тұтастай алғанда Қазақстанның орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуына бағытталатын болатынына үлкен үмітім бар.