Сарбаздардың, жүк тиеуші тәрізді беделі жоқ – сарапшылар Қазақстанда кадрлардың жетіспеушілігі туралы

Төмен жалақы елдегі дәрігерлер мен мұғалімдердің жетіспеушілігінің негізгі факторы болып табылады.

Иә, бізге педагогтардың жалақысын көтергенін айтады. Бірақ бюджет қызметкерінің жалақысын көтеру деген не? Негізінен, бұл өте аз лауазымдық жалақының өсуі

– ең төменгі жалақыдан әлдеқайда аз. Дәрігерлердің тапшылығын пандемия да күшейтті. Көбісі ауруханаларға барып, денсаулығына қауіп төндіргісі келмейді. Бүгінде спорт жаттықтырушыларына да, әсіресе мемлекеттік секцияларда аз жалақы төленеді, – деп атап өтті ол.

Беделді емес

Берешевтің айтуынша, жүк тиеушілер немесе түрлі жұмыс істеушілер сияқты біліктілігі төмен мамандықтар туралы айтатын болсақ,

олардың жетіспеушілігіне “лас” жұмыспен айналысқысы келмейтін Қазақстандықтардың менталитеті әсер етті

Ресей мен Әзірбайжандағы жағдай да осыған ұқсас, өйткені бұл елдердегі әлеуметтік-экономикалық жағдай тұрақты. Ал Өзбекстанда, Тәжікстанда және Қырғызстанда — мигранттардың негізгі ағыны келетін елдерде кез-келген жұмыс құнды.

– Бізде Қазақстанда көпшілігі ауыр еңбекпен өзбектер мен қырғыздар ғана айналысуы керек деп санайды

Көптеген қазақстандықтар үшін жалақылары жоғары жүк тасушы, тас қалаушы немесе құрылысшы болудан гөрі жалған дипломын алу мүмкіндігі анағұрлым тартымды. Сонымен қатар, мұнда орта кәсіптік білімнің жетіспеушілігі маңызды рөл атқарады. Бұрын мұндай мамандарды техникумдарда дайындайтын, ал қазір оның бірі де жоқ. Бұл менің бақылау жасағанымнан негізгі байқағаным, жалпы көптеген себептері бар.

Бизнестің заңсыздығы

— Менің ойымша, бұл кәсіптердің беделін арттыру керек. Кеңес жылдарында жұмысшы табының идеологиясы болды, бірақ қазір ол жоқ. Беделді бірінші кезекте жалақыны көбейту арқылы арттыру керек. Мысалы, даяшыларды алайық – олар әдетте аз алады.

Жүйе кейбір компанияларда үш ай сынақ мерзімі бар деп мәлімдеп, келісімшарт жасамайтын етіп жасалды. Содан кейін жай ғана: “Сіз біздің жұмысқа жарамайсыз” деп айтады

Көптеген жұмысшылар заң жағынан білікті емес, сондықтан олар осындай жағдайларға тап болады. Шағымданатындары аз. Әрине, егер олар шағымданса, тексерулер болады. Жалпы, жеке бизнесте бізде осындай мәселе бар. Көбісі еңбек заңнамасын сақтамайды.

Меніңше,

тексерулерді күшейту өте маңызды — шағын, орта және ірі бизнесті де. Және айыппұлдарды қатаңдату керек

Бізде өте либералды заңнама бар, ол айыппұл салуға мүмкіндік бермейді. Бұл Батыстағыдай емес. ҚР еңбек заңнамасында көп нәрсе жазылған, бірақ Әкімшілік кодексте еңбекақы төлеудегі кемсітушілік қана айтылған. Көптеген заң бұзушылықтар бар. Сондықтан Әкімшілік кодексті жетілдіру керек, – деп сенеді ол.

Кадрлардың кетуі

Берешев Қазақстаннан көшіп кетіп жатқандардың еңбек нарығындағы мамандардың жетіспеушілігіне әсерін соншалықты үлкен мәселе деп санамайды. Шетелде негізінен қазақстандық IT-мамандар мен ғалымдар сұранысқа ие.

– Кадрлардың кетуі соншалықты көп деп ойламаймын. Әрине, егер мүмкіндік болса, адамдар негізінен дамыған елдерге кетуге тырысады. Әрине, көбірек еңбекақы алу үшін

Көп жағдайда бұл білікті, сұранысқа ие сирек мамандар, — дейді профессор.

Армияға бармау

Саясаттанушы Расул Жұмаланың айтуынша, Қазақстанда әскери қызметшілердің жетіспеуіне келетін болсақ, бұл көптеген алғышарттары бар үлкен кешенді мәселе.

– Қарулы күштер қатарында қызмет ету беделге ие емес, келешегі аз және денсаулық пен өмірге қауіпті.

Біз сарбаздардың өзін-өзі өлтіруі, армия қатарларындағы қандай да бір дау, сарбаздарымыздың бейбіт уақытта қайтыс болған жағдайлар туралы естиміз

Мысалы, “Арканкерген” шекара бекетіндегі сарбаздарды жаппай өлтіру немесе оқ-дәрі қоймаларындағы бірнеше рет болған жарылыстарды алайық. Кеңес заманының жаңғырығы да армия мен қарулы күштерге теріс көзқарастың қалыптасуына әсер етеді. Нәтижесінде көптеген адамдар мүмкіндігінше армияға бармай қалуға тырысады. Мұнда сыбайлас жемқорлықтың да үлесі бар.

Нәтижесінде, қарулы күштер қатарына негізінен басқа таңдауы жоқ жігіттер барады. Әдетте, бұл ауылдық жерлерден, шалғай елді мекендерден, моно-қалалардан, жоғары оқу орындарына түсуге мүмкіндігі жоқ балалар барады.

Бүгінде бүкіл өркениетті әлем біртіндеп келісім-шарт жүйесіне – кәсіби армияға көшуде. Болашақта бізге де негізгі ретінде осындай жүйе енгізу керек деп санаймын. Ал әзірге елдің егемендігін, тәуелсіздігі мен қауіпсіздігін қорғауға қызмет етіп жүргендерге бірқатар жеңілдіктер берілуі керек.

Расул Жұмалы

Маңызды міндетке лайықты түрде төленуі керек. Дамыған елдерде әскери қызметшілерге пайызсыз несиелер беріледі, олар жеңілдетілген негізде пәтер алады, жоғары оқу орындарына грантқа түсе алады. Қазақстанның айнала қоршаған көршілердің маңыздылығы мен күрделі геосаяси жағдайында армиясы әлсіз болуға алмайды, – деп қорытындылады Жұмалы.