Салықшылардың контрабандаға қарсы күресі адал бизнесмендерге кері әсер етуде — сарапшы

Ол өзінің Facebook парақшасында салық органдары жұмыс істейтін схеманы сипаттады. Сарапшы “диірмен тасының астына” контрабандашылардың өздері ғана емес, нарықтың кез келген қатысушысы да түсе алатынына сенімді. Өнімді сату тізбегіне кездейсоқ түсіп қалуға да болады, бірақ оны дәлелдеу мүмкін емес.

“Сұр импорт” ақталып жатыр және ресми түрде сатылады

Карин айтқан ашық ақпарат көздері көлеңкелі экономика ЖІӨ-нің төрттен бір бөлігін құрайды деп айтады. Ал бұл шамамен 40 млрд АҚШ доллары. Контрабанда — бұл оның ең “зиянды” компоненттерінің бірі. Бұл ретте оның мөлшері орасан. Атап айтқанда, сарапшының пікірінше, Қазақстан мен Қытайдың кедендік статистикасы іс жүзінде екі есеге, ал кейбір позициялар бойынша 90%-ға дейін өзгереді.

(Мысалы, біздің статистикаға сәйкес, Қытайдан 3 миллиард тауар әкелінген, ал Қытай статистикасы қазірдің өзінде 6 миллиард туралы айтады.).

2019 жылы ресми статистика қытай тауарларының импорты 6,5 млрд АҚШ долларынан асатынын көрсетті. Шамамен осы мөлшерде есепке алынбай шекара асқан деп болжауға болады.

— Сонымен барлық контрабандалық тауар қайда кетеді? Бүгінгі таңда экономикалық контрабанда арқылы біздің елге жеңіл өнеркәсіп өнімдері ғана емес, сонымен қатар тұрмыстық техниканың кең ауқымынан бастап химикаттар мен медициналық препараттарға дейін жетеді,

олар көбінесе ресми импортпен қатар ірі сауда желілерінде сатылады

Негізінен бұл, әрине, контрафактілі өнім”, – дейді Карин.

Осылайша, сұр импорт “ағартылып” ресми түрде сатылады. Тауарлардың бір бөлігі тіпті үшінші елдерге экспортталады.

(“Сұр” деп кедендік төлемдерді төлеуден жалтару үшін өтірік декларацияланатын импортты атайды — ЕСК.).

Контрафактіні сатып алудан сақтандыру мүмкін емес

Экономикалық контрабанданың белгілі бір салықтық аспектілері бар.

— Шын мәнінде, бұл процесс өнімді өндіруші мемлекеттің аумағында басталады.

Аналогтарды өндірушілердің көптігіне байланысты сертификаттау жүйесі іс жүзінде жұмыс істемейді

Бұл ретте сауда саласының өкілдерін өндірушілерге, дилерлерге, көтерме саудагерлерге, трейдерлерге, агенттерге және өзге де қатысушыларға бөлу өнімді сату тізбегін жасауға мәжбүрлейді. Мұндай тәсіл кезінде нарық қатысушысына “ескерілмеген импортты” сатып алу мен сатудан сақтандырылу іс жүзінде мүмкін емес”, — деп есептейді Карин.

Әрі қарай сарапшы келесі жағдайды сипаттады. Салық органдары кіріс импорты жоқ осындай өнімнің алғашқы “ресми” жеткізушісін табады. Бұдан әрі шот-фактуралардың үзінді көшірмесін бақылайтын жүйе бойынша осы тауармен мәмілелердің барлық қатысушыларын белгілейді (және онымен ғана емес).

— Ең бастысы, егер сіз жалған импорттаушымен байланысқан адаммен қандай-да бір жолмен байланысқан болсаңыз, сіздің камералық бақылауда екеніңіз жайлы хабарлама келеді”, — дейді сарапшы.

Болжам бойынша, бұл “сұр импорттан” бюджет шығындарын өтеу үшін жасалады.

— Осындай шығындарды тиімді жинау үшін атақты тәуекелдерді басқару жүйесі (ТБЖ) және электрондық шот-фактура сияқты қолданбалы заттары бар қолданыстағы заңнама әзірленді. Бұл жүйенің бүгінгі басты міндеті –

осындай өнімдерді сатып алушыларды анықтау (негізінен адал салық төлеушілер)

және оларды қызметін тоқтату қаупімен жалтарған адамдар үшін салық төлеуге мәжбүрлеу”, — деді Карин.

Мемлекет бизнеспен ойнайды және жеңіске жетеді

Әрі қарай, сарапшы жүйенің кемшіліктерін атап өтті:

• жүйе мүлдем ашық емес және тәуекелдерді бағалау үшін критерийлер түсініксіз;
• ол негізінен адал сатып алушыларға қатысты жұмыс істейді (олардан қосымша салық алу оңайырақ);
• оны мәмілелер тізбегінің барлық қатысушыларына қолдануға болады және салық төлеушінің кірістерін өзгеріссіз қалдырып, шегерімдер мен ҚҚС-дан шығындарды алып тастауды ұсыну арқылы әрқайсысынан жоғалған салықтарды “құтқаруға” болады;
• заңнамада салық органдарымен өзара іс – қимылдың нақты белгіленген рәсімі мен шектері жоқ;
• ТБЖ қолдану нәтижелері бойынша хабарламаларға шағым жасаудың ең төменгі мерзімдерінде, сондай-ақ адал салық төлеушілердің пайдасына емес сот практикасын реттейтін құжаттардың абсурдтық ережелерінде көрсетілген салық төлеушілердің іс-әрекеттеріне дау айтудың қиындығы;
• жалпы, үкімет көлеңкелі экономикамен тиімді күресуге көмектесетін шаралар ретінде қолдау көрсетеді.

— Жалпы, бүгінгі таңда мемлекет салық және кеден органы атынан бизнеспен қызықты ойын ойнап жүр, оның атауы “адал бизнесті өлтір!” — деп түйіндеді ол.

Өсіп келе жатқан (және қазірдің өзінде “ауқымды”) контрабанда өте ұзақ уақыт, тіпті тәуелсіздік алған жылдардан бері мемлекет үшін проблема болып тұр. Сарапшылар бұл туралы үнемі айтып келеді. Мысалы, 2018 жылы “Transparency Kazakhstan” ҚҚ тиісті зерттеу жүргізді, оның нәтижелері Сенатта да айтылды.

ҚХР-дан импорт жағдайында тауарлардың 11 тобы бойынша статистикалық деректер 50%-дан астамға төмендетілген.

Қытайдан әкелінетін тауарлардың 60-тан 90%-на дейін — нақты контрабанда

Бұл “киім”, “жиһаз”, “төсек-орын”, “ойыншықтар”, “жемістер мен көкөністер” топтарына қатысты. Қытайдан басқа, АҚШ-тан, Жапониядан және басқа мемлекеттерден импортпен осы жағдай. Жалпы, ЕАЭО құрамына кірмейтін сауда серіктестерімен болған жағдайда,

елге импортталатын тауарлардың 45%-ына ғана кедендік баж салынады

Контрабандалық схемалар үнемі жетілдіріліп отырады

Бұған дейін Экономикалық зерттеулер институтының аға сарапшысы Балтабай Сыздықов Қытайдан Қазақстанға тауар импортының “сұр” схемаларына аналитикалық материал арнаған болатын.

Автор бірнеше “сұр схемалар” туралы айтты.

Біріншісі — “үзілген транзит”. Яғни, жүктер “жолай” әкелінеді, бірақ іс жүзінде осында сатылады.

Екіншісі — “құмырсқалар”. Көптеген жалданған адам жүкті жеке пайдалану үшін рұқсат етілген көлемде әкеледі. Бірақ іс жүзінде “құмырсқалар” бір партияны бөлшектеп әкеледі. Шекарадан өткеннен кейін бүкіл партия

қайтадан жиналады немесе елде сатылады

Үшінші схема — “салмағын азайту”. Ресми түрде аз төлеу үшін тауардың мөлшері немесе салмағын өтірік жазу.

Тағы бір тәсілі — “жабық тауарлар” деп аталады. Яғни, тауарлар “қайта кодталған” және мүлдем басқа нәрсе ретінде жарияланған. Әрине, іс жүзінде әлдеқайда арзан. Мысалы, құжаттарға сәйкес сувенирлер, ал іс жүзінде медициналық жабдықтар.

Ұқсас схема — “қайта сұрыптау”. Бұл бір өнім тобындағы атаулардың өзгеруін қолдана отырып безендіру.

Мысалы, арзан өнімнің партиясына олар қымбат өнімдерді байқатпай салып жібереді

Жалпы, “сұр” схемалардың мәні жүктерді кедендік рәсімдеу кезінде шығындарды азайту.