Нұр-Сұлтан
Қазір
2
Ертең
-1
USD
449
-1.43
EUR
484
-3.48
RUB
4.86
0.00

Ресейдің спутникті ұқыпсыз жоюының салдары болуы мүмкін — сарапшы

188

“Біз перспективалы жүйені шынымен сәтті сынап көрдік”, — деді Қорғаныс министрі Сергей Шойгу америкалықтар Ресейге спутникке қарсы қару сынақтарының салдары туралы айып тағылғаннан кейін. — “Ол ескі серікті зергерлік жолмен құлатты. Пайда болған қоқыстар ғарыш қызметіне ешқандай қауіп төндірмейді”.

Бірақ Шойгу мырза бұлай деп қулық жасады. Себебі ХҒС-тан 30-40 шақырым қашықтықта қозғалатын қоқыс бұлты ғарыштық стандарттар бойынша қауіпті жақындасу болып табылады. Тағы бір қызығы, Ресей Қорғаныс министрлігінің бұл сынақтары әлемге 1967 жылы жасалған Халықаралық ғарыш туралы келісімнің қаншалықты жетілмегендігін тағы бір рет көрсетті.

Ол ғарыш кеңістігінде жаппай қырып-жоятын қарудың кез келген түрін орналастыруға тыйым салады. Алайда, онда қарудың басқа түрлері туралы сөз жоқ. Мәселен, жерге орналастырылғандар туралы.

“Ғарыштық зерттеулер мен технологиялар” журналының бас редакторы, баспагері Нұрлан Әселқан адамзат таяу ғарыштағы қару-жарақтың көмегімен өз мүдделерін қорғауға жақын қалды деп санайды.

Құқығы бар, бірақ олай емес

— Нұрлан, 15 қарашада АҚШ пен Ресейдің жойылған спутникке қатысты өзара айыптаулары айтылды. Қарама-қайшы ақпарат өте көп, сондықтан ресейліктер шынымен аңдаусыз бүлдіріп алды ма, түсініксіз?

— Мен өз пайымдарымда РФ Қорғаныс министрлігінің ресми мәлімдемесіне сүйенетін боламын. Әр түрлі айыптаулар айтылып жатқанда Ресей оң қолы сол қолының не істеп жатқанын білмегендей әсер қалдырды.

Атап айтқанда, Ресейдің Сыртқы істер министрі Сергей Лавров спутникке қарсы қаруды сынақтан өткізді деген айыптауларға төтеп беріп отырды. Менің білуімше, мемлекеттік Думада бірқатар қайраткер болған оқиғаға Ресейдің  қандай да бір қатысын жоққа шығарған.

Бірақ нақтылыққа көшейік. 2021 жылдың 15 қарашасында Ресей Қорғаныс министрлігі мәлімдегендей

бұрынғы кеңестік “Космос-1408” спутнигінің жойылуына әкелген спутникке қарсы жүйенің сынағы өткізілді

Ол “Целина” радиотехникалық барлау жүйесіне кіретін. Бұл кеңестік спутник 1982 жылдың қыркүйегінде Плесецк ғарыш айлағынан Циклон-3 тасымалдаушысы арқылы ұшырылды. Бұл жүйенің спутниктері мұхиттар кеңістігінде сигналдарды бақылау мен қабылдауды қамтамасыз етуге арналған. Бұл әскери жүйе. 15 қарашада жойылған екі тонналық спутник ұзақ уақыт жұмыс істемей тұрған және шын мәнінде металл бөлігі болды.

Спутник «Космос-1408», фото N+1

Мұндай сынақтардың ұзақ уақыт бойы жүргізіліп келе жатқанын атап өту керек. Орбитадағы спутникті жоюдың алғашқы эксперименті 1970 жылы кеңестік бағдарламамен жүзеге асырылды. Америкалықтар мұндай жүйені тек 1985 жылы орнатқан.

2007 жылы наурызда Қытай өзінің спутникке қарсы зымыранымен 865 шақырым биіктікте Feng Yun 1C ауа-райы спутнигін жойды. 2008 жылы америкалықтар өздерінің биіктігін жоғалтқан аппараттарын жойып, төмен траекторияда оны америкалық “Лейк Эри” крейсерінен ұшыру арқылы “Стандарт-М” зымыранымен жойды. 2019 жылғы 26 наурызда Үндістан да ғарыш аппаратын құлатты.

Яғни, ғарыш саласындағы барлық жетекші елдер бұл тәжірибені қолданады

Сондай-ақ, Ресейге мұндай сынақтарды өткізу құқығы туралы ешқандай айып тағылмағанын атап өтемін. Өйткені, бұл жалпы бүгінгі құқықтық базаға сәйкес келеді және қандай да бір шарттарды бұзу болып табылмайды.

Дау-дамайға себеп болғаны — бұл «Космос-1408» аппараты 485 шақырым биіктікте тұрған.

Жарылыс нәтижесінде фрагменттер бұлты пайда болды. Бұл спутниктер үшін ғана емес, екі орбиталық станция үшін де үлкен қауіп төндіреді

Бұл жерден 400 шақырым жерде орналасқан ХҒС және шамамен 430 шақырым биіктікте орналасқан жаңа қытай станциясы.

Кәсіби ғарыш форумына қатысушылардың бірі: “Шу шығудың себебі: қатардағы сынақты пропорционалды емес және жауапсыз іске асыру салдары”, – деп атап өтті.

ХҒС-тағы дабылы

— Сіз басқа елдер өздерінің ғарыш аппараттарын Жерден жойған жағдайларды атап өттіңіз. Орбиталық станцияларға және басқа ғарыш аппараттарына қауіп төндіретін штаттан тыс жағдайлар болды ма?

— 90-шы жылдардан бері жұмыс істемейтін спутниктердің бір-бірімен қақтығыстары тіркеліп келеді. Жұмыс істеп тұрған “Иридиум 33” америкалық спутнигі мен 2009 жылы 10 ақпанда жұмысын тоқтатқан “Космос 2251” кеңестік спутнигі арасындағы қақтығыс орбитадағы спутниктердің алғашқы ауыр апаты саналады. Бұл геостационарлық орбитада қоқыс массасын тудырды.

2007 жылғы Қытай сынағынан кейін қатты қоқыс бұлты пайда болды, ол қазір жер үсті құралдарымен бақыланады және белгінеледі. Оның ғарыш аппараттарымен ұшуы бойынша шаралар қабылдануда.

Өйткені, биіктігі 800 шақырым орбита — Жерді қашықтықтан зондтау спутниктерінің орналасқан жері

Бүгінгі таңда жойылған Қытай спутнигінің қоқысымен кез-келген аппаратты зақымдау фактілері белгіленген жоқ, бірақ проблема бар. Менің ойымша, бәрі Жерді қашықтықтан зондтаудың кішкентай спутнигі қандай да бір жолмен қоқыстардан өтіп кетеді деп үміттенеді.

Орбиталық станцияларға келетін болсақ, ХҒС-қа дейін кеңестік “Мир” Жер орбитасында жұмыс істеді, бұл кешендер әрдайым сыртқы ортаны тұрақты бақылау режимінде.

15 қарашадағы оқиға кезінде ХҒС-да бірден дабыл қағылды

Түнде жеті ғарышкер станция модульдерін екі рет тастап, жедел эвакуацияға дайын өз кемелеріне көшті.

Бұл процедура өте қиын. Ол барлық жүйені тез ажырату, станцияны консервациялау режиміне ауыстыру, зерттеу деректері мен қажетті құжаттамасы бар авариялық чемоданды жедел жинау қажеттілігімен байланысты. Содан кейін экипаждар инфрақұрылымды — ауа өткізгіштерді алып тастайды, жабдықты ажыратады, құрылымдық элементтерді бекітеді, люктерді жабады, скафандрларды кие бастайды. Жалпы, бұл лифтпен автотұраққа шығу сияқты эвакуация емес.

Мұндай ешқашан болған емес… Міне, тағы

— Яғни, 15 қарашадағыдай штаттан тыс жағдайлар болған емес пе?

— Иә. Себебі 2007 жылы қытайлық спутниктің жойылуының салдары ең алдымен пилотсыз спутниктерге, яғни адамдарсыз ұштын аппараттарға қауіп төндірді.

2008 жылы америкалықтар өз аппараттарын өте сауатты түрде жойды. Олар қазірдің өзінде төмендеген спутникті таңдап, оны 200 шақырымнан жоғары түсетін траекторияға түсірді. Бірақ сонымен бірге, осы операциядан кейін екі күн ішінде қоқыстардың 90% мұхитқа құлады. Ал 1-2 апта ішінде орбита қоқыстардан толығымен тазартылды.

Ресейлік әскери мамандар осы ақылға қонымды мысалды ұстанса, менің ойымша, ешқандай қарама-қайшылық болмайтын еді

Себебі Ресейді мұндай сынақтар үшін ешкім айыптамайды және тыйым салмайды. Мәселе мынада, Ресей серіктестердің мүдделерін, ғарышкерлердің қауіпсіздігін және оның ішінде өздерін ескерместен өте ұқыпсыз жасады.

16 қарашада Роскосмос ХҒС-дағы жағдай тұрақты, бақылау жүргізіліп жатқанын айтты. Қалғанының бәрі Роскосмостың құзыретінен тыс. Бұл мәлімдеме барлық ақпарат үшін Роскосмостың өзіндік ұстанымы бар екенін көрсетті. Бірақ ол Ресейдің жалпы саясатына диссонанс енгізбейді.

Алайда, менің ойымша, 15 қарашадағы оқиғада “Роскосмоспен” келісімнің болмауына наразылық болған сияқты

ХҒС жалтарып, ғарышкерлер кемелерге кеткеннен кейін бірден NASA және Роскосмос басшылары телефон арқылы сөйлесті.

“Роскосмостың” бас директоры Дмитрий Рогозинмен сөйлестім. Халықаралық ғарыш станциясында астронавтар мен ғарышкерлердің алдында тұрған қауіпке алаңдаушылық білдірдім. Қазір және болашақта ғарыштағы адамдар мен активтердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету өте маңызды”, — деп жазды Билл Нельсон Twitter-де.

Күтпеген қоқыс үйіндісі

— NASA басшысымен телефон арқылы сөйлескені туралы Рогозин мырза 16 қараша күні кешке хабарлады, – деп атап өтті Нұрлан Әселқан. Ол әңгіменің мазмұны туралы егжей-тегжейлі айтпады, тек Twitter-де жазды: “Орыс тілінде қысқаша айтатын болсақ, онда біз тоқтамаймыз, ХҒС-да экипаждарымыздың қауіпсіздігін қамтамасыз етеміз, бірлескен жоспарлар құрамыз”.

ХҒС әр 90 минут сайын 1,5 мың қоқыс бұлтын кесіп өтеді. Яғни, әр 1,5 сағат сайын станция осы бұлтқа жақын жерде өтеді. Кесслер синдромы деген түсінік бар. Бұл жер орбитасындағы сценарий: ғарыш қоқыстары, ғарыш техникасының фрагменттері соғыла бастайды, бөлінеді, қоқыстар санының көшкін тәрізді өсуі басталады.

15 қарашада “Космос-1408” спутнигінің жойылуына байланысты жағдай осындай әсердің пайда болуының мысалы болуы мүмкін

Сонымен қатар, прецессия құбылысы пайда болады. Әр объект Жердің айналасында өз жолымен ұшады және біраз уақыттан кейін бұлттың контурының анықтығы бұзылады. Ол таралады. Кейбір қоқыстар өз траекториясы бойынша ұшуды жалғастырады, кейбіреулері кетеді. Яғни, болашақта бұл қоқыс үйіндісінің қозғалысын болжау мүмкін емес.

— Ал ХҒС үшін қандай көлемдегі сынық елеулі қауіп төндіреді?

— Модульдер мен кемелер, негізінен, белгілі бір дәрежеде микробөлшектерден қорғайтын антиметеоритті қорғаныспен жабдықталған. Бірақ тағы да, бәрі қоқыстың қайда кететініне байланысты. Егер қандай да бір маңызды сенсор болса, ол өшеді. Иллюминаторларға түсу мүмкін. Мұндай қауіп-қатерлерден қорғау үшін олар тіпті бір кездері арнайы мөлдір қақпақтарды енгізді.

Қоқыстардың жылдамдығы секундына 8 шақырымнан асса. Металл гайканы немесе болтты айтпағанда, бояудың кішкене бөлігі де қауіпті

Егер шартты түрде соқтығысу 90 градус бұрышта болса, станцияны тесу үшін 10 грамм қоқыс массасы жеткілікті.

Әрине, бұл күрделі штаттан тыс жағдай.

Алып қоқыс

— ХҒС тарихында мұндай болған емес пе?

— “Мир”-де күн батареялары, корпустар зақымданды, иллюминаторларда шұңқырлар болды. Бірақ мынаны есте сақтау керек

ХҒС — бұл екі футбол алаңы өлшеміндегі модульдер мен үлкен күн батареялары тобының нысаны

Сондықтан, ең алдымен, мөлшеріне байланысты күн батареялары зардап шегеді. Бетінде ойықтар түзіледі.

Менің ойымша, қазір спутниктер мен ғарыш станцияларына қатысты бұл проблема “Гравитация” сияқты фильмдердің өзегі ғана емес. Ғарыш қоқысы мәселесі адамның ғарыш қызметіне қауіп төндіреді. Спутниктерді шығаратын тасымалдаушы зымырандар ғарышта блоктар, қалқандар, құрылымдық элементтер тастайды. Мұның бәрі сол жерде ұшады.

Қазіргі уақытта орбитадан жоғарғы сатыны алып тастау үшін тасымалдағыш зымырандардың белгілі бір отын көлемін сақтау туралы келісім талқылануда

Немесе орбитада жұмыс істейтін спутниктерде оларды Тынық мұхитының оңтүстігіне жерге түсіру немесе, кем дегенде, жерлеу орбитасына шығару үшін белгілі бір резерв бар. Бірақ бұл ғарыш клубының мүшесі болған жаңа елдер үшін өте қымбат және өзекті емес.

Бүгін БҰҰ-да ғарышта қаруды таратпау туралы келісім талқылануда. Ресей мен Ұлыбритания ұсынған екі нұсқа талқылануда. Менің ойымша, 15 қарашадағы Ресейдің күтпеген әрекеттерінің нәтижесінде ғарышта қаруды таратпау туралы келісімнің ресейлік нұсқасына қарсылық күшейеді.

Ғарыштағы жауынгерлік техника жаңалық емес

— Ал Ресей барлығына ортақ дүние ұсынды ма, әлде тек өзіне ме?

— Барлық ел өз мүддесін ұмытпайды, бірақ кез келген жағдайда бұл мәселеде дипломаттар да, заңгерлер де мұқият жұмыс істейді. Сондықтан шарттың екі нұсқасы да маңызды құжаттар болып табылады.

— Ал сіз адамзат ғарышта қару-жарақ орналастыру мүмкіндігіне қол жеткізгеніне қалай қарайсыз?

— Менің ойымша,

ғарышта Жердегідей жағдай қайталанады. Мұны соңғы қуанышты емес оқиғалар растай алады

Егер қандай-да бір елдің қорғалуы керек объектілері, маңызды құрылғылары немесе кеңістіктің кейбір нүктелері бар болса, олар қару-жарақпен қорғалады.

Қазір іс жүзінде орбитада басқа спутниктерді тексеретін және белгілі бір зиян келтіруі мүмкін құрылғылар бар. Біз көріп отырғанымыздай, жерден қолданылатын спутникке қарсы жүйелер жұмыс істейді.

Бір қадам қалды — ғарыштан жерге соққы бере алатын қаруды ғарышқа орналастыру. Адамзат алғашқы екі қадамды сәтті жасады

Америкалықтарды ғарышқа қару шығармауға шақырған Кеңес басшыларының айла-амалдары немесе тапқырлығы туралы айтуға болады.

1970 жылы Кеңес Одағы Жер бетінен алғашқы спутникті жойды. Оны “Алмаз” жауынгерлік станциясы орбитаға шығарды, ол басқалармен қатар, қажет болған жағдайда NATO құрылғыларымен күресу үшін шағын калибрлі зеңбірекпен жабдықталған.

Бұл Джордж Лукастың әйгілі “Жұлдызды соғысы” фильмінің кейбір сюжеттерін еске түсірді

Мәлімет үшін: Байқоңырда, 90 алаңында ұзақ уақыт бойы тәжірибелік-жауынгерлік кезекшілікте “Циклон-2” тасымалдағышы және “спутниктерді жойғыш” деп аталатын кешен болды. Сондықтан бұл жаңалық емес.

Тәжірибе кезінде мұқият болыңыз

— Ядролық қару ғарышқа тұрақты негізде шығарылмағанын айта аламын. Бірақ ғарышта сынақ жарылыстары болды, олар 60-шы жылдары тыйым салынған және одан кейін шығарылмаған. Мысалы, Айда ядролық блок жару жоспарлары болған. Не үшін? Күшін көрсету үшін. Ғарыштық державалардың халықаралық ынтымақтастығының күшеюімен милитаристік толқулар аяқталды.

Енді таяу ғарыш технологияны дамыту және мүдделерді іске асыруға арналған кеңістікке айналатын кезең келе жатыр

Оның ішінде стратегиялық.

Серіктестер жаңалықтары
© «365 Info», 2014–2024 info@365info.kz, +7 (727) 350-61-36
050013, ҚР, Алматы қ., «Керемет» ықшамауданы, 7 үй, 39 корпус, 472 кеңсе
Қате байқасаңыз, оны белгілеп Ctrl+Enter басыңыз