Қазір нағыз қазақты кездестіруге бола ма? – ұлттық дәстүр туралы бар шындық

Және осы ген оған түнде білінеді, түсіне кіреді, оған қазақ тіліндегі сериалдарды көрсетіп, домбыраның үнін тыңдауға, күлкілі комедиялармен ток-шоуларды көруге, жылқы етін жеуге және сүтпен шай ішуге мәжбүр етеді. Ал неге олай?

Себебі оны – бұл генді жою мүмкін емес. Ол жеңілмейді. Және ол соншалықты мықты, қазақ ортасына түскен кез-келген адам біраз уақыттан кейін оған еріп қазақ болып кетеді. Оның балалары да қазақыланады. Немерелері де. Ал әйелдері, әдетте, туған келіндеріне айналады.

Мысалдар көп, және оларды тізбелеудің керегі жоқ. Барлығы да біледі. Әркімнің өз тарихы бар. Бұл жақсы ма, жаман ба – ол басқа мәселе ме? Міне, оы жерде дау туады. Әсіресе туыстарға қатысты. Осы туралы сөйлесейік.

Туыстық қатынастар туралы

Бүгінгі таңда туыстарымен қарым-қатынастың екі түрі қалыптасты. Дұрысын айтсақ, туыстарды қабылдаудың екі қарама-қарсы формасы.

Бірінші түрі – “туыстар – зұлымдық империясы”. Ол өте мықты және танымал. Өйткені өзіңдікілермен күресу оңай. (“Үйреніскен жау атысқанға жақсы”). Татуласуға да жақсы, айтпақшы. Бұл туралы көптеген нақыл сөздер бар.

Әрбір қазақ үшін ең милитаризацияланған туысы әрқашан өз жұрты болған. Яғни, әкесінің туыстары. Олармен «Ағайының барда дұшпаным жоқ деме» делінеді.

Немесе: «Ырылдарсың, қаппасың, менен жақсы таппассың» дейді. Тағы да: “Жаман болса туысың, туыспай-ақ құрысын” деген бар.

Тағы да бір тамаша мақалды келтірейін: «Ағайын бір өліде, бір тіріде керек».  мағынасы: “Егер бәрін туыстарыңызбен бөліссеңіз, онда қуаныш екі есе артады, ал қайғы азаяды”.

Маған бүгінгі біздің болмысымызға тура мағынасы дәл келетін сияқты. Өкінішке орай. Неге олай деймін? Өйткені мұнда көптен бері тұрамын. Ағайындардың арасында. Бұрыннан бері біртүрлі картинаны көріп жүрмін. Қазақтар шындықты осылай қабылдайды.

Олар жақын туыстарының болуына қатерсіз ісік тәрізді қарайды. Табыс салығы сияқты. Аденоассоциацияланған вирустар тәрізді. Яғни, иә, бұл қиын, жағымсыз, бірақ сонымен өмір сүруіңіз керек және оған ештеңе істей алмайсыз. Көзбе-көз көргісі келмейді, бірақ кездесе қалса көңілінен шығуға тырысады.

Достар жақын ба?

Егер олардың сөздерін тыңдасаң, онда отбасылық қарым-қатынас оларды қатты қынжылтады, бірақ олар оларды бұза алмайды. Себебі әйелдеріне қарағанда туыстарымен араласу қиын: олармен ажырасуға болмайды. Ондай заң жоқ. Олардан бас тартуға болмайды. Сызып тастауға да. Суға батырып немесе атып тастауға да. Олардың атын өзгертіп немесе тегін өзгертуді талап ете алмайсың.

Нағыз қазақтар достарына шынайы туыстық сезімін сезінеді. Олар: “Жаман туғанның болмашы, жақсы жолдастың болуын” – “никчемная родняға қарағанда жақсы дос”дейді. Басқаша айтқанда, қазақтар өздерінің барлық адам сүйетін импульстарын достарына жұмсайды, ал туыстары азапталған күлкі мен жасанды күлкі қалдырады.

Нағыз қазақтар шынайы туыстық сезімді достарына білдіреді. Олар: «Жаман туғаның болғанша, жақсы жолдасың болсын» дейді. Басқаша айтқанда, қазақтар өздерінің барлық адам сүйетін қасиетін достарына арнайды, ал туыстарына қинала күлімсіреп, жасанды күлкісін қалдырады.

Тағы да: «Жаман болса ағамыз жақсыны қайдан табамыз?». Мен сізге жақсысын қайдан табамын? “«Жаман ағайын бар болса көре алмайды, жоқ болса бере алмайды». Бір сөзбен айтқанда, бірінші жағдайда қазақтар туыстарын ұнатпайды. Жекелеген жағдайда тіптен жек көреді.

Кедейлер мен байлар туралы

Қазақтар көбінесе кедей туыстарын жек көреді. Олар өмірлерін уландырады. Олар өздерінің ер жеткен балаларын қалаға әкеліп, үйлерінде тұрып оқуға қалдырады. Олар барлық сәтсіздіктерін жайып салып, масқара етеді. Олар үнемі бақытсыздыққа жолығып, сосын соларды арашалап жүргенің. Қысқасы, олардан ешқандай пайда жоқ. Тек қиындық әкеледі.

Егер бай туыстарыңыз болса, онда бұл да жақсы емес, білесіз бе. Біріншіден, оларға қарапайым көлікпен бара алмайсыз. Олардың үйлерінің қоршаулары биік және қақпалары әдемі. Айналасындағылардың оларды қабылдауы қиын. Оларға әрдайым қысым көрсететін сияқты, сондықтан олар бұл кеңістікке сыймай жүреді. Осыған байланысты, екіншіден, олар өзін-өзі астарлы және асқақ ұстайды.

Содан кейін, олардың әйелдері ашулы келеді. Олар үйде бұйра шашпен және қоңыр-қызыл халатпен жүреді, сізге жабысқақ балық сияқты қарайды және сізді үйді тазалауға мәжбүр етеді. Ал қазақтар қимылдағанды ұнатпайды. Олар бәрі бірден орындалғанын жақсы көреді. Ағаң үлкен адам болғанын қалайды. Және ол қоңырау шалғанда бірден сізді әдемі креслоға жайғастырады. Ол жерден төменге қарап, шырт түкіріп отырасың. Оның үстіне, барлық басқа туыстарыңды көзге ілмейсің.

Мен қазақтардың барлығы бір отбасы екенін айттым. Олардың бәрі бір-біріне жылы шыраймен, бұрынғыдай: бауырым, аға, ата, тәте, жеңеше (үлкендерге), інім, қарындас (кішілерге) деп жүгінетіні даусыз факт…

Келісесіз бе, бұл “мырза” немесе “месьеге” қарағанда әлдеқайда жағымды естіледі. Немесе жартылай ресми: “азамат”, “азаматша”, “інішек”, “жолдас” дегеннен жақсы. Сосын: “Әй, әйел! Саңыраусың ба? Сіз мұнда тұрмаңыз!” дейтіні бар. Бірақ бұл бүгінде ештеңені білдірмейді. Сыпайы және жұмсақ, бауырмал күйде шығарып салуға болады. Кейде тіптен алысқа сілтеп жібере аласыз. Тіпті қайтып келмейтіндей етіп.

Мағыналардың өзгеруі туралы

Осылайша, “ежелгі сыпайылықтың” барлығы бастапқы мағынасын жоғалтты, уақыт өте келе қосымша сипатқа ие болды және көбінесе жалғандыққа ие болды. Кейде тіпті мазақ ететін тәрізді.

Иә, бейтаныс адамға қазақша былай жүгіну мүмкін емес: “Ей, чувак, мында кел”. Немесе: “Сүйкімдім, ал алайық және жұптасып көңіл көтерейік”. Мұндай сөйлесу түрі жоқ. Және бұлай таныспайды. Нағыз қазақ ешқашан: “ей!” демейді. Себебі бұл кемсіту сияқты.

Бірақ бұл ештеңені өзгерте қоймайды. Бірақ мен сізге айтамын.

• Нағыз қазақ үлкендермен амандасқанда әрқашан екі қолын береді
• Нағыз қазақ ешқашан үлкендердің сөзін бөлмейді және оларға дауыс көтермейді, тіпті егер ол болмайтын нәрсе айтса да
• Нағыз қазақ айтатын сөзін әрдайым қадағалап отырады, өйткені бір ауыз сөзбен тірілтіп, бір ауыз сөзбен өлтіруге болатындығын біледі.
• Нағыз қазақ әйелді құрметтейді.
• Нағыз қазақ ешқашан біреудің баласын үйінен сыйлықсыз жібермейді. Себебі ол біледі: әйтпесе үйінен сәттілік пен байлық кетеді.
• Нағыз қазақ қонаққа әрдайым қуанып, оны үйіне шақырады.
• Нағыз қазақ ешқашан баласынан бас тартпайды. Нағыз қазақ ешқашан ата-анасын қарттар үйіне қалдырмайды.
• Нағыз қазақ әрқашан қолындағы соңғысын жақынына береді.
• Нағыз қазақтарда жетім болмайды … өйткені біз бәріміз – қазақтар – туыспыз.

Өкінішке орай, айтылғанның бәріне тек бір кішкентай сөз тіркесін қосқым келеді: “бұрын солай болған”… Бірақ осы кішкентай сөйлем бәрін өзгерте алады. Біз, қазақтар да өзгердік. Өкінішке орай. Бізбен бірге біздің ойларымыз да.