Қазақстандықтардың әлеуметтік оптимизмі табысымен бірге төмендеп жатыр — әлеуметтанушылар

Сауалнаманың аса жақсы емес нәтижелері КИПР аналитикалық тобының өткен отырысында талқыланды. Сарапшылар тағы бірнеше жағымсыз тосынсыйлар туралы айтты.

Наразы адамдар саны өсуде

– Біз динамикадағы жағдайды бақылау үшін жыл сайын зерттеу жүргізуге тырысамыз. 2004 жылдан бері деректер қоры жинақталған және бізде динамикалық қатарды құру мүмкіндігі бар. Біз көрген өзгерістер белгілі бір қорытынды жасауға мүмкіндік береді, бұл билік пен қоғам алдында маңызды сұрақтар туғызуы мүмкін, — деді “Стратегия” Қоғамдық қорының үйлестірушісі Ольга Симакова.

Осы қордың басшысы Гүлмира Илеуова көрсеткіштерді қарқынды түрде қарастыру керектігін атап өтті. Егер сіз көрсеткіштерді бөлек алсаңыз, жалған нәтиже пайда болуы мүмкін.

Мысалы, соңғы жылдары халықтың өз өміріне қанағаттану деңгейі жартыдан жоғары болып отырды, яғни шамамен 60%.

Бірақ Қазақстан үшін жақсы көрсеткіш іс жүзінде — 70-тен жоғары, тіпті 80 пайызға жақын

– Бұл халықтың әлеуметтік көңіл-күйі мен оның түсінің негізгі көрсеткіші. Байқасаңыз, 2017 жылдан бастап тұрақты құлдырау жүріп жатыр”, – деді ол.

2021 жылы одан да нашар құлдырау тіркелді. 2008-09 жылдары әлеуметтанушылар дәл осындай күрт төмендеуді байқады. Бірақ сол жылдары болған үлкен “ақпараттық толқын” өз үлесін қосты,

дағдарыс жалпы әлемдік сипатта болғандықтан, бізге бұл туралы жиі айтылды

– Жалпы алғанда, ол біздің халқымызға қатты әсер етпеді, көрсеткіштер біркелкі болды және жарты жыл ішінде әдеттегі 77-78%-ға оралды, – деді ол.

Қазіргі жағдай басқаша, өйткені 2017 жылдан бастап көңіл-күйдің біртіндеп нашарлауы байқалады, яғни пандемия басталғанға дейін. 2015-16 жылдары көптеген экономикалық көрсеткіштер төмендеді және бұл байланыс айқын байқалады. Алайда Илеуова бұрын экономикалық жағдаймен мұндай жарқын байланыс болмағанын атап өтті.

Табыс тез өспейді немесе жеткілікті түрде тез өспейді

– Келесі маңызды көрсеткіш — материалдық жағдайды бағалау. Біз респонденттерге ел мен отбасы жағдайын қалай бағалайтындығы туралы сұрақ қоямыз. Бұл зерттеуде адамдар бұрынғыдай өздерінің экономикалық жағдайын басқаларға қарағанда жақсы бағалауға бейім екенін атап өтеміз”, – деді ол.

Сонымен қатар, екі көрсеткіш те айтарлықтай “төмендеді”.

2021 жылы респонденттердің 44%-ы елдің экономикалық жағдайын “жаман” және “өте жаман” деп бағалады

2020 жылы бұл көрсеткіш 14% еді, ал дағдарыс болған 2009 жылы — 15% болды.

Отбасының қаржылық жағдайын “нашар” және “өте нашар” деп тек 26% адам бағалады. 2009 жылы бұл 14% еді.

Өз отбасының және бүкіл республиканың экономикалық жағдайы туралы нашар жауап бергендердің арасында неліктен мұндай үлкен айырмашылық болды? Илеуова мынадай гипотеза алға тартты

оның көп бөлігі “сұр аймақта” орналасқан және қосымша табыс көздеріне сүйенеді

Бұл жағдайда “қылмыстық” деген сөз естілмеді.

– Сонымен қатар, бізде бір өте маңызды нәрсе бар. Ол — отбасы ішінде қайта бөлу. Балалар ата-аналарына, туыстары бір-біріне көмектеседі. Сондықтан олар жақсы бағалайды”, – деді әлеуметтанушы.

Дегенмен, кедейлердің саны өсуде. 2021 жылы сауалнамаға қатысқандардың 13%-ы тамақ өнімдеріне де ақша жетпейтінін айтты. Бұрын ең төменгі көрсеткіш 10% 2004 жылы тіркелген. Ал орта есеппен 2-3% деңгейінде болды.

— Содан кейін бұл сан ресми статистика деректерімен жақсы байланысты болды, ол бойынша бізде халықтың шамамен 3%-ы ең кедей топқа жататын. 2021 жылы нәтижелер осындай. Бұл адамдар кедей деуге келеді, — деді ол.

Өздерінің әл-ауқатының деңгейін “жақсы” деп бағалағандар 2020 жылы 31%, ал 2021 жылы 14% болды.

— Әрине, пандемия басқа шығындарды, соның ішінде дәрі-дәрмектерге жұмсалатын шығындарды қосты. Халықтың табысы, әсіресе жалдамалы еңбек саласында жұмыс істейтін бес миллион адам өспейді немесе жеткілікті тез өспейді.

Мұның бәрі келесі параметрге — әлеуметтік оптимизмге қатты әсер етеді,

– деп атап өтті Илеуова.

Мүмкіндік туа сала көшіп кетеді

Респонденттерге мынадай сұрақ қойылды: “сіздің ойыңыша, отбасыңыз келесі жылы жақсы немесе нашар өмір сүреді?”. 2021 жылы 12% адам нашар деп мәлімдеді. Бұл 2004 жылдан бергі ең төменгі көрсеткіш. 30% халық жауап беруге қиналды.

— Бұл зерттеу, басқа зерттеулерге қарағанда жауап беруге қиналғандардың үлкен санын анықтады. Бұл адамдар жай ғана болып жатқан жағдайға өз көзқарастарын білдіре алмайды. Олар өздеріне біраз жайлы аймақта жалақы алатын сияқты, кейбіреулер тіпті карантин талаптарын орындамай және жұмысын жалғастырған болуы мүмкін. Бірақ өмір сүру деңгейі әлі де төмендейді.

олар үзілді-кесілді жағдай нашарлады дей алмайды, бірақ бағалауға қиналады.

Көптеген мәселелер бойынша олардың саны 30-дан 40%-ға дейін жетіп қалады, – деді әлеуметтанушы.

Сондай-ақ, сарапшы елімізде “кейінге қалдырылған көші-қон көңіл-күйі” өсті деп санайды. Яғни, адамдар кеткісі келеді, бірақ карантинге байланысты шектеліп отыр.

– Көбісі жұмыс көлемін өзгертуге тырысады, бірақ бәрі бірдей жасай алмайды. Олар өмірлік стратегияларды қайта қарастырады, бірақ бұл бірден болмайды. Олар бірден түсіне алмайтын көптеген нәрселер бар”, — деді ол.

Ольга Симакова тағы бір “жағымсыз тосынсый” туралы айтты. Азық-түлікке қаржысы жеткілікті адамдар тобы өсті, бірақ киімге ақша жоқ. Бұл сан 35%-ға жетті. Осының нәтижесінде киімге ақшасы жеткілікті, бірақ үлкен тұрмыстық заттар сатып алуға (теледидар немесе тоңазытқыш) қаржысы жететін адамдар тобы азайып кетті. Осылайша 2004 жылдан бері алғаш рет сандық көшбасшылықты жоғалтты. Қазір ол бұрынмен салыстырғанда 50%-ға қарсы 31%-ды құрайды.

— Бізде әлеуметтік құрылым бойынша үлкен базалық зерттеу болмағандықтан, біз дәл осы топты ҚР жағдайында орта тап ретінде алдық. Кері қайту болады деп үміттенеміз, бірақ бұл мәселе бізді проблемаларға байыпты қарауға мәжбүр етеді”, — деді Симакова.

Жалғасы бар