Қазақстандағы инфляциямен күрес: девальвацияны болдырмау мүмкін бе?

Пайдалы ма, әлде зиян ба?

Көптеген экономистер мұндай шараларға күмәнмен қарады. Айдархан Құсайыновтың айтуынша, инфляциямен күресудің барлық тәсілдері мағынасыз, тиімсіз және тіпті белгілі бір дәрежеде зиянды.

– Инфляциямен олай күреспейді. Мемлекет әрбір жеке бизнеске қандай бағамен нені сатуға болатындығын айта алмайды. Оның үстіне,

біздегі нарық үлкен, нарықтық экономикада бағаны қолмен реттеу мүмкін емес.

Құрылыс компанияларының жылжымайтын мүлік бағасының төмендеуі туралы жаңалықтарды алып қарайық. Бұл нағыз ақымақтық емес пе?! Бізде қайталама нарықта көп мөлшерде тұрғын үй сатылады. Сонда біз әрбір сатушыға барып, бағаны түсіруін талап етеміз бе? Сол құрылыс компаниялары өз қызметкерлеріне төмендетілген бағамен сатады, ал олар қайта сатады, бар болғаны осы.

Инфляцияны төмендету әдістері

– Базалық мөлшерлемені көтере отырып, инфляцияны төмендету керек. Жалпы, бұл жалғыз әдіс. Бағаны бақылау үшін нарықтық жағдайлар мен нарықтық ынталандыру жасау қажет.

Мысалы, егер сіз жылжымайтын мүлік бағасының өсуін қаламасаңыз, нарыққа зейнетақы ақшасын құюдың қажеті жоқ еді. Осыны пайдаланып үй иелері бағаны көтерді. Ақымақтық деп осыны айтады: мыңдаған адамдар бағдарламаны пайдаланды, ал миллиондаған адамдар шеттетіліп қалды. Сонымен қатар, ертең, баға төмендеген кезде, мыңдаған сатып алушылар үйді қымбат сатып алғандарына шағымданады”, – деді Құсайынов.

Экономист бағаны бақылау үшін неге бірыңғай орган құру керек екенін түсінбейтінін айтты, ондай орган бізде бар, ол – Ұлттық Банк. Ұлттық банктің жалғыз мақсаты — инфляцияны таргеттеу

Оның пікірінше, директивалық әдістермен инфляцияны төмендетпейтінін ескере отырып, теңгеге деген сенім біртіндеп төмендейді.

Девальвациядан құтылу мүмкін емес

— Біздің валюта құнсызданып жатқанын бәрі біледі. Депозиттер бойынша мөлшерлемелер қазір 9-9, 5%, инфляция да шамамен осынша.

Адамдар қызығушылықтарын жоғалтып, доллар сатып ала бастайды, бұл теңгеге қысым жасайды. Сонымен қатар, бағалар өскен кезде бағамды түзету қажет

Экономикалық жағдай девальвация болатын жолмен қалыптасады. Ол инфляция деңгейінен жоғары болуы мүмкін. Мұнда тікелей байланыс жоқ. Елде инфляция жоғары, ал көрші елдерде төмен болған кезде, бұл диспаритет тудырады. Ұлттық Банкте теңгенің еркін пайдаланылуы бұл теңгерімсіздікті жинақтамауға мүмкіндік береді деп дұрыс айтады. Бірақ бізде теңге еркін қолданылмайды, сондықтан ол жинақталады. Ол қаншалықты және қашан төмендейтінін айту қиын”, – дейді Құсайынов.

Қара нарықтың пайда болуы

Экономист Жарас Ахметов, өз кезегінде, бағаны бақылайтын кез келген мемлекеттік органның қызметі тауарлардың тапшылығына және қара нарықтың қалыптасуына әкеледі деп санайды.

– Кеңес заманында бағаны мемлекеттік реттеу дәл осыған алып келген еді.

Егер сұраныс болса, бірақ мемлекет белгілеген баға оған сәйкес келмесе, ресми сауда аясында емес, барахолкаларда — қара нарықта сату тиімді болады

Мұның жанама әсері девальвация болуы мүмкін. Жалпы, курс бағаны реттеумен ғана емес, көптеген факторлармен байланысты. Бұл экспорт пен импорттың арақатынасы, ағымдағы операциялар шоты және халықтың көңіл-күйіне де байланысты. Бұл көп факторлы модель, — деп атап өтті Ахметов.

Инфляциядан бағам зардап шекпейді

Экономист Әсет Наурызбаев бағаны жасанды түрде басқаруға болмайды деп есептейді.

– Әйтпесе, ішкі нарық толығуы үшін экспортты жабу керек. Бірақ мұны кедендік заңнама аясында жасауға болатынына менің күмәнім бар. Валюта нарығына келетін болсақ, ол бізде толықтай басқарылады. Теңгеге де, рубльге де мұнай бағасы әсер етеді.
11:56

Ал инфляция сияқты ішкі факторлардан Ұлттық Банкте қорғану үшін резервтер бар

Инфляция бізге сыртқы нарықтардан келді, экспорт та қымбаттады. Бірақ мұндай жағдай бүкіл әлемде болып жатыр. Теңге бағамына монетарлық инфляция тікелей әсер етуі мүмкін.

Ұлттық банк экономиканы ақшамен толтырса және ақша көлемі көбейсе, бірақ олар тауар массасымен байланыспайтын болса, тиісінше, артық ақша валюта нарығына кетеді. Бірақ инфляция монетарлық емес, әлемдік болған кезде ақша айналымы үшін көп нәрсе қажет болады.

Сондықтан бағаның өсуінде тұрған ештеңе жоқ. Көп ақша қажет, бірақ Ұлттық Банк оны басып шығара алады, сонда бағаммен мәселе туындамайды.

Себебі тауарлардың бірдей көлемі көп ақша талап ете бастады. Мысалы, бұрын 1 000 бірлік тауар 1 млн теңге болса, бүгін 1 млн 200 мың теңге болды. Сондықтан басылған 200 мың теңге тауарлардың бір бөлігін ақшалай ұсыныспен жабады”, — деп қорытындылады экономист.