Қазақстандағы бүлік пен тәртіпсіздіктердің сценарийі алдын-ала нақты жазылған — әлеуметтанушы

Гүлмира Илеуова, фото Facebook-тегі жеке парақшасынан
2020 жылы әлеуметтанушылар тобы, оның ішінде “Әлеуметтік және саяси зерттеулер орталығы” ҚҚ президенті Гүлмира Илеуова “ТМД елдеріндегі наразылықтар желісі: Ресей, Қазақстан, Қырғызстан кейсі” атты өте қызықты зерттеу жүргізді. Талдамалы еңбек Уфада “Берлек-Единство” Геосаяси зерттеулер орталығында жарыққа шықты. Оның толық мәтінін мына жерден оқуға болады.

Жастар мен наразылықтар

“Жалпы, посткеңестік кеңістік аумағында 2000-жылдардың басынан бастап жастардың қатысуымен наразылықтардың жаңа толқыны байқалатынын атап өткен жөн”, — делінген зерттеуден алынған кейбір үзінділерден үзінді келтіре кетейік. — Қазіргі заманғы наразылық акциялары жаппай және жақсы ұйымдастырылуымен, Интернет-технологияларды белсенді қолдануымен, наразылық субъектілерінің орта жасын төмендетуімен ерекшеленеді.

Бұл ретте әлеуметтік қауіп жастардың наразылық белсенділігінен емес, оның радикалды-зорлық-зомбылық үлгісінен (санкцияланбаған митингілер, революциялық қозғалыстар, шерулер) туындайды.

Наразылық қозғалыстарының қозғаушысы көбінесе әлеуметтік-экономикалық проблемалар болып табылады. Дегенмен, ерекше факторлар бар– наразылықтарды зорлық-зомбылық әрекеттеріне айналдыратын әрекеттер.

Мысалы, Жастар наразылықтарды зорлық-зомбылық бар және зорлық-зомбылықсыз деп бөлмейді, резонанстық оқиғаларға қатысудың маңызы зор. Жанжал жағдайында жастар көбінесе “мәселе – зорлық – зомбылық-биліктің реакциясы”мінез-құлық үлгісі арқылы наразылықтың экстремалды түрлеріне жүгінеді.

Шектен шығуға бейімділікті жастардың талап қоюшылығы және бүлікшілердің көзсіз батырлығы күшейте түседі

Ресей және Орталық Азия елдеріндегі (Қазақстан, Қырғызстан) полиэтникалық және көпконфессиялы өңірлердегі жастардың наразылығын радикалды ұлтшылдық идеялар шиеленістіруде, бұл күрделі құрамды қоғамдастықтардағы жанжалды жағдайларды реттеуді одан әрі қиындатады.

Деструктивті акциялардың туындау қаупі наразылықты күшейтуге және жастар топтарының жанжал шығаруға бейімділігін өз мүдделеріне пайдалануға дайын, популистік саясаткерлердің, жосықсыз инфлюенсерлердің әсерінен күшейе түседі”.

Ештеңе еске түсірмей ме? Бұдан да өзгесі бар.

Наразы адамдарды пайдалану

“Ресей мен Орталық Азия мемлекеттерінде

ең қауіпті наразылықтар ретінде “түрлі-түсті” деп аталатын төңкерістерге әкелетін бүліктерді санауға болады. –

төңкерістің қазіргі заманғы түрі, оның ішінде радикалды саяси акт жасаушылардың желілік байланыс әдістері арқылы жүзеге асырылатын төңкерістер”, – деп зерттеушілер 2020 жылы айтқан болатын. – “Қазіргі зерттеушілер наразылықтарды үш деңгейге бөледі:

• “төмен деңгей” – наразылық абсентеизмінен (сайлауды елемеу) өтініштерге қол қоюға және билікке жүгінуге дейін
• “орташа деңгей” – микроблогтарда, әлеуметтік желілердегі қауымдастықтарда оппозициялық материалдардың пайда болуынан бастап бойкоттар мен аштық жариялауға дейін
• “жоғары деңгей” – жаппай оппозициялық іс-шараларға қатысудан және салық төлемеуден бастап зорлық-зомбылық, террористік әрекеттерге, жолдар мен коммуникацияларды бұғаттауға, ғимаратты басып алуға дейін

“Түрлі-түсті” төңкерістердің қауіптері көбінесе “жоғары деңгейдегі” наразылықтарға жатады. Ең ықтимал қауіп – “түрлі-түсті революцияның” белгілерінің бірі көлденең сипаттағы желілік белсенді байланыс.