Қазақстанда жер кімге тиесілі болады?

Қасым-Жомарт Тоқаев 2021 жылы 30 маусымда «Қазақстан Республикасының жер қатынастарын дамыту мәселелері бойынша кейбір заңнамалық актілеріне  өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңына қол қойды.

Әбенов бұл тақырып бойынша екі нормативтік акт бар екенін айтты. Біріншісі – президенттің бастамасы, ал екіншісі – жер комиссиясы ұсынған өзгерістер (қоғам қайраткерлері мен сарапшылардың қатысуымен). Комиссия құрамында ол өзі де болды.

– Біріншісі, ауылшаруашылық жерлерін шетелдіктерге жалға беруге тыйым салу және оны сатпау туралы болды.

Бұл 2016 жылғы жер митингілерінің басты себебі болатын

Ол кезде үкіметтің жерді шетелдік азаматтар мен компанияларға ашық аукциондарда сату туралы хабарламасына наразы болған мыңдаған адамдар көшеге шыққан болатын. Сондықтан президент Тоқаев шетелдіктерге жерді иемденуге толық тыйым салып, саяси жауапкершілікті өз мойнына алуға шешім қабылдады, – деп жазады Әбенов.

Екінші жағдайда, әңгіме ішкі қазақстандық мәселелер туралы болды. Ондағы негізгі қағидаттар төмендегідей:

• Ауылшаруашылық жерлерін азаматтарға жеке меншікке сату керек пе?
• Жерге бақылауды қалай жүзеге асыруға болады, жемқорлардың ықпалын қалай азайтуға болады?
• Жасырын латифундистерді анықтап, оларды жерді қосалқы жалға беру арқылы ақша табуға емес, нақты сол жерде жұмыс істейтіндерге қайтаруға мәжбүрлеу.
• Жайылымдарды ауыл тұрғындарына қалай қайтаруға болады? Өйткені, белгілі болғандай, әкімдер қоғамның жерлерін елді мекендердің шетінен бастап жеке адамдарға үлестіріп үлгерген.

Жерді кім сатып алады?

Әбенов жер комиссиясының 5 отырысы өткенін, оның мүшелері 120-ға жуық ұсыныс енгізгенін айтты.

– Менің ұстанымым ауылшаруашылық жерлерін тек Қазақстан Республикасының азаматтары жалға алуы керек деген болатын.

Сатудың кез-келген түрі қаржы және өндірістік топтардың жерді сатып алуына мүмкіндік туғызады

Менің екінші негізгі ұсынысым жердің нағыз иелері туралы барлық ақпаратты ашық жариялау болды. Рас, үкіметтегі латифундистер мен лоббистер бұл түзету үшін соңына дейін күресті, жерді цифрландыру мен космомониторинг бойынша қойылған талаптарды жоюға тырысты, – дейді Әбенов.

Кейбір сұрақтар кейінге қалдырылды, бірақ көптеген мәселелер бойынша ымыраға келді.

Нәтижесінде жаңа заңмен мыналар өзгертілді:

• жерді мемлекеттік бақылау функциясы әкімдерден алынып, Республикалық жер ресурстарын басқару жөніндегі комитетіне берілді
• мақсатты тағайындалуын өзгерістерге тыйым салды
• халықтың қажеттілігі үшін жергілікті жағдайларды ескере отырып, ауылдардың айналасындағы жайылымдық жерлердің шекараларын анықтады
• ғарыштық бақылау көмегімен олар жерді қайтадан сату немесе қосалқы жалға беру мақсатымен бос ұстап отырмағанын,, жерді қалай пайдаланып жатқанын анықтайды.

Әрі қарай, берілген учаскелер туралы ақпарат жер кадастрына түседі, яғни ашық қол жетімділікте болады.

Сонымен қатар, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді сатуға мораторий ұзартылды. Әзірге, тек 2026 жылдың 31 желтоқсанына дейін.

Әлі ештеңе біткен жоқ

Алайда,  Әбенов отандық латифундистер жер сатып алуға мүмкіндік беретін заңға «қол жеткізу үшін күресін» жалғастыра береді деп санайды. Мораторий аяқталғаннан кейін олар жердің ғарыштық мониторингін, жер иелерінің аты-жөндерін ашық жариялауды және т.б. жоюға тырысады. Бірақ оған билік те, қоғам да жол бермейтініне қарамастан, бәрібір үміттенеді.

– Бірақ бәрібір де босаңсуға болмайды.

Ірі жер иелері жаңа нормаларға шабуыл жасай бастады, бұқаралық ақпарат құралдарында сыни мақалалар жариялай бастады

және мамандар арасында өздеріне қажет пікірлерді қалыптастыруда. Бірақ бүгінде қоғам болашақ ұрпақтың мүдделерінің қорғалғанына қуана алады. Бұл әрқайсымыздан сұралатын сұрақ, – деп түйіндеді ол.