Қазақстанда әлемдік тарихты қалай жоюға тырысып жатыр

Ел аумағында ежелгі үңгір суреттерінің қанша шоғыры бар екені нақты белгісіз. Археологтар 1000-ға жуық орын тапты, оларды сипаттады және тіркеді. Интернетте шамамен 3 мың деген ақпарат шығады. Бірақ іс жүзінде олар тек үш жерде қорғалған. Бұл 

• Тамғалы ЮНЕСКО мұражай-қорығы 
• Ақсу-Жабағылы ұлттық паркі 
• Алтын Емел ұлттық саябағындағы тайғақ қасиетті орны. 

Бары осы. Петроглифтердің қалған белгілі шоғырлары тек археологиялық ескерткіштер ретінде ғана танылады. Яғни, қағаз жүзінде оларды мемлекет қорғайды, бірақ іс жүзінде ешқандай қорғаныс жоқ. 

Ольга Гумированың айтуынша, археологияның көптеген ерекше ескерткіштеріне вандалдар мен тас плиталарын өндірушілердің қол жеткізе алмауының жалғыз себебі – петроглифтердің қол жетімді емес жерлерде болуы. 

Алайда, кейбір ірі ғибадатханалар жойылу алдында тұр. 

2017 жылы бұл жерді Малайсары ауылының жергілікті тұрғындары көрсетті. Археологтардың оны таппағаны таңқаларлық емес, оны табу өте қиын болды: жартастардың лабиринті бар. Көргендеріміз бізді таң қалдырды. Орталық қасиетті орынды тас плиталар дайындаушылар толығымен қиратқан. Бізге оны дайындаумен заңсыз дайындаушылар айналысты деп айтты. Алайда, ауыр техниканың қолданылғанына қарап, кәсіпорындар жұмыс істегені белгілі.  

Заңдастырылған вандализм? 

Біз бірнеше ірі жайттарды байқадық: төбешіктің батыс жағындағы үлкен плитаны қиратпаған, өйткені ол плита дайындаушыларға қажет болатындай дәл бөлінбейтін еді. Бұл қола дәуірі: жоғарыдан төменге қарай суреттерде бірнеше дәуірдің тайпалары байқалды. Екінші жағынан өзеннің үстінде қола дәуірінің, сақ тайпасына тән суреттер бар.  

Біз суреттердің сынықтарын таптық, қалғандар тас астында қалып қойған. Яғни, бұл бір кездері Орталық қасиетті орын болғандығын растайды. 

Белгісіз қасиетті археологиялық орындар тізіміне енгізілгеніне қарамастан, карьерлер жұмысын жалғастыруда, дейді археолог-энтузиаст. Шенеуніктер басқа жауап береді. 

Карьер басқа бағытқа бұрылды. Қалай дейсіз ғой: ол өзенге қарай жылжып, кейде оның арнасына кіріп тұрды. Осы өзеннің үстінде біз жартастағы суреттердің тағы бір үлкен кластерін тіркедік, бұл бір үлкен тау. Плита жасаушылар да жақын жерде жұмыс істеді. 

Қысқаша айтқанда, біздің “петроглиф аңшылары” тобы Солтүстік Архарлы аумағында 28 археологиялық ескерткішті тіркеді. Олардың төртеуі үңгір суреттерінің өте үлкен кластерлері. Жалпы алғанда, олар әр тауда бар, бірақ кейбір жерлерде толығымен жойылды. 

Әлемдік тарих шенеуніктерге қызық емес 

Ольга Гумированың айтуынша, осыдан үш жыл бұрын “аңшылар” аудандық және облыстық әкімдіктерге археологиялық табиғи мұражайды ұйымдастыруға ерікті түрде көмектесуді ұсынған. Оның үстіне, киелі орынның өзі Қапшағай курорттық аймағынан 50-60 шақырым жерде орналасқан. Алайда шенеуніктерден әлі нақты жауап жоқ. 

“Адвокат Бақытжан Базарбек өз бастамасымен осы жер телімдерінің кімге тиесілі екенін және олардың қалай бөлінгенін қарап шықты. Өте қорқынышты нәрсе белгілі болды: бұл ауылшаруашылық жерлерінің аумағы екен. Ауылшаруашылық жері, біріншіден, басқа бағамен беріледі, екіншіден, онда мұндай жұмыстарды орындау мүмкін емес. Онда таулар бұзылады, егістік туралы әңгімеге орын бар ма? Яғни, тарихи ландшафт мәңгілікке жойылады, ол ешқашан қалпына келмейді”. 

Ольга Гумированың айтуынша, петроглифтерді зерттей келе, археологтар олардың Қазақстан үшін ғана емес, бүкіл әлемдік тарих үшін де тарихи құндылығы бар деген қорытындыға келді. 

“Қазір біздің археологтар бұл суреттер туралы аз-аздан ақпарат жинап жатыр және белгілі бір сурет салынуда. Тіпті “Хантау көші-қон дәлізі” деген тіркес пайда болды. Яғни, қола дәуірінде белгілі бір уақыт кезеңінде көші-қон Бетпақдала шөлі, Хантау таулары, Шу-Іле таулары арқылы өткен. 

Мүмкін, тайпалардың көші-қоны сақ және түркі заманында болған шығар. Әзірге бұл пазл толығымен дамымаған, бірақ төрт немесе одан да көп ғасырлар бойы тайпалардың қозғалысы біздің еліміздің аумағы арқылы өткендігі түсінікті.