Қандай реформалар экономикаға коронавирусты жеңуге көмектеседі — сарапшы

«Карантинді» экономиканың ерекшеліктері

Қазіргі дағдарыстың ерекшелігі неде?

— 2007-2008 жылдары, тіпті 2014 жылы мұнай құлаған кезде, біз ұсынысқа қатысты соққыға тап болдық. Ол кезде энергия тасымалдаушылар мен өндіріс факторларының бағасы төмендеді. Ал

қазір карантин мен пандемия жағдайында біз тауарлар мен қызметтерді өндіруді және сатуды тоқтатып қана қоймай, сатып алу мүмкіндігінен де айырылып отырмыз

Қос соққы жағдайында қысқа мерзімді қаржыландыру шаралары қажет, —дейді сарапшы.

Қандай жұмыстар жасалды?

Сейілханов қазіргі дағдарысқа қарсы шаралардың көлемі жеткіліксіз деп есептейді.

—  Мемлекет 16 және 31 нгаурызда шағын және орта бизнесті, сондай-ақ үй шаруашылықтарын қолдау бойынша дағдарысқа қарсы шаралардың екі пакетін іске қосты. Пандемиядан зардап шеккен жекелеген салаларды қолдау туралы әңгіме қозғалды. Банктердегі төлемдер мен салық төлеу мерзімі кейінге қалдырылды, ал кейбіреулеріне жыл соңына дейін нөлдік мөлшерлеме белгіленді.

Ғазиз Сейілханов

Мұндай шаралар келесі жылы да енгізілуі мүмкін, өйткені пандемияның қайталану қаупі бар

Бұл жағдайда бұл шараларды жалғастыру немесе толығымен қысқарту қажет болады. Екеуі де қауіпті. Жалғастырған жағдайында біз қиын кездерде «қауіпсіздік жастығы» болатын қорымызды тауысамыз. Бірақ егер қолдауды толығымен тоқтатсақ, біз дағдарыстың бастапқы нүктелеріне ораламыз, —деп атап өтті Сейілханов.

Ұзақ мерзімді шаралар

Үкімет бес жылдың ішінде экономика 3,5%-ға ғана өседі деп болжам жасады. Бірақ бұл жоспардың орындалуы үшін құрылымдық реформалар қажет, дейді экономист. Ол бір салаға ғана бағытталған нүктелі емес, ауқымды болуы керек. Қысқа мерзімді  емес, ұзақ мерзімді шараларды жүзеге асырған жөн. Құрылымдық реформалар экономиканы әртараптандыруды білдіреді және сарапшы төмендегі мәселелерге назар аударуды ұсынады:

• шикізат секторы мен қызметтер секторына тәуелділікті азайту,
• өндіріс пен өңдеу секторының өсуін ынталандыру,
• қазіргі уақытта жеке секторға қарағанда ірі компоненттерге көбірек тәуелді экономиканың құрылымының өзгерту.

Аймақтардың ерекшелігін түсіну

— Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерінде шағын және орта бизнес үлесінің деңгейі орта есеппен 50%-ды құрайды. Онда жеке сектор тұрақты және ұзақ мерзімді өсу драйвері. Біз осы деңгейге ұмтылуымыз керек.

Ары қарай біз кеңістіктік әртараптандыруды дамытуымыз керек. Бізде көбінесе барлық экономикалық ресурстар белгілі бір салада бәсекелестік артықшылықтары жоқ аймақтарда дамиды. Егер қандай да бір аймақ мұнайға бай болса, оған назар аудару керек. Ауыл шаруашылығы басым бағыт болып табылатын өңірге мұнай өңдейтін сауыттарды салудың қажеті жоқ, — дейді экономист.

Нәтижелері көңіл қуантпайды

Экономиканың қаншалықты әртараптандырылғанын «елдер экспортының экономикалық күрделілігінің жаһандық индексі» арқылы бақылауға болады. Ол Гарвард университеті және Массачусетс технологиялық институтында (MIT) құралады.

— Егер 2009-2016 жылдарға қарасақ, Қазақстандағы экономикалық күрделілік төмендеді.

Біз шикізат секторына барынша көбірек көңіл бөлдік және экспортымыз күрделене түсті

Оның құрылымының 60%-дан астамын мұнай, 10-20% -ы-металдар, ал қалғаны  өнімдерді өңдеу секторының үлесі. Мұндай режимді өндірістің сапасын, тиімділігі мен өндіру тәсілін жақсарта отырып өзгерту керек.

Бұл бағыттағы табысты тәжірибені Оңтүстік Корея, Сингапур және Чилиден алуға болады

Айтпақшы, Чилиді 10-20 жыл бұрын ешкім тиісті деңгейде бағалаған  жоқ, бірақ экономика құрылымы бойынша бұл ел Қазақстанға өте ұқсас. Егер біз мұнай экспорттайтын болсақ, онда Чили сондай көлемде мыс шығарылады. 2010 жылы олар өнімділікті арттыруға бағыт алды. Ол үшін ең ақылдылардан арнайы комиссия құрды, олар уақытша күйзелістерді жоюға бағытталған реформалардың орнына құрылымдық реформалар жасай бастады.

Ұлттық қордың ақшасы көмектеспеді

Анықтама үшін: 2016 жылы мұнай бағасының төмендеуіне байланысты біз Ұлттық қорды қол салған  кезде, ол өзінің ең жоғары деңгейіне — 77 млрд АҚШ долларына жетті.

ЖІӨ-ге қатысты ол шамамен 35%-ды құрады. 2016 жылдың қорытындысы бойынша Ұлттық қор $61 млрд-қа дейін төмендеді, бірақ Ұлттық қордың ЖІӨ-ге қатынасы бұрынғысынша 34-35 % деңгейінде қалды

Ол ақшаны шынымен жұмсап, экономикаға көмектесіп, оны ынталандырдық. Бірақ мұның әсері шектеулі болды, мүмкін ол мүлдем болмаған шығар, — дейді экономист.

Ғазиз Сейілханов егер тиімді реформалар жүргізілмесе, пандемияның екінші толқынында экономика төнетін тәуекелдер қайталанатынына сенімді.