Ерте өлу көрсеткіші бойынша Қазақстан әйелдері ер адамдарға жетіп қалды

“Жыл басында халықтың жалпы санындағы әйелдердің үлесі 51,44%-ды құрады”, — делінген басылымда. — “Салыстыру үшін: бір жыл бұрын көрсеткіш 51,48%, бес жыл бұрын — 51,62%, он жыл бұрын — 51,77%-ды құраған”.

Бірақ ең қызығы, 28 жасқа дейінгі неке жасындағы қазақстандық қыздар барлық еркекке мүлдем жетпейтін болып шықты. Бұл қатынас 956 қызға 1000 жігіттен.

“ҚР-да 14-28 жас аралығындағы жас әйелдердің саны жыл ішінде 0,1%-ға қысқарып, ағымдағы жылдың басында 1,83 млн адамды құрады”, – деп нақтылайды портал. — “Сонымен қатар, сол жастағы жас ерлердің саны, керісінше, 0,1%-ға, 1,92 млн адамға өсті. Бұл динамика да тұрақты тренд. Нәтижесінде 2022 жылдың басындағы жастардың жалпы санындағы жас әйелдердің үлесі бар-жоғы 48,87%-ды құрады, яғни жартысынан аз”.

Ерте өлуге себептер азайып келеді

“Қалыңдықтар неге азайды” деген сұрақпен біз танымал қазақстандық демограф-ғалым, тарих ғылымдарының докторы Александр Алексеенкоға жүгіндік.

— Қазақстанда жас әйелдердің тапшылығы туралы жарияланған мәліметтерде сенсациялық ештеңе жоқ, – деді сарапшы. — Қыздарға қарағанда ұлдар әрдайым көп туған. Кейбір елдерді алмағанда, 100 қызға 105-110 ұлдан, бұл жаһандық үрдіс.

30-35 жасқа дейін ерлер саны әйелдер санынан басым болады. Кейін теңеседі

Ал 70 жасқа таман 100 әйелге 30-35 ер адам қалады. Әрқашан солай болды. Бұл үрдіс Қазақстанға да тән.

— Технологиялық прогреске байланысты гендерлік көрініс қандай? Ерлердің ерте өлімі негізінен қауіпті еңбек жағдайларымен, соғыстармен және т.б. байланысты. Бірақ қазір ең күрделі өндіріс аса қауіпті емес, жолдарда қауіпсіз көліктер пайда болды. Яғни, уақытынан бұрын өлуге себептер азайған сияқты. Солай емес пе?

— ЖКО-да ер адамдардың өлімі азайғаны рас. Бірақ ер адамдар аз өлгендіктен емес, әйелдер бұл статистикада оларды қуып жеткендіктен.

Кәсіпорындар мен ауыр өндірістердің саны әлдеқайда аз, бұл фактор бұрын өте үлкен рөл атқарған, қазір жоқ.

Бірақ ерлердің ерте өлімінің себептері арасында алкоголь және басқа да жаман әдеттер бар. Мұнда ерлер әйелдерден алда келеді. Әзірше

Уақыт өте келе, бұл көрсеткіштердің эволюциясы, әрине, жүреді, бірақ жалпы үрдіс сақталады.

Экзогендік өлім факторлары

— Ерлер мен әйелдердің ерте өлімінің гендерлік статистикасын теңестірудің қандай да бір перспективалары бар ма? Тең құқық үшін күрес өз жемісін беріп жатқандай ма?

— Мұндай болжам жасау қиын.

Мен бірнеше жыл бұрын осы тенденцияларды зерттеген кезде, 20-40 жас аралығындағы ер адамдардың өлімі әйелдікінен 3-4 есе асатын

Бұл әйелдердің өміршең екенін білдірмейді (бұл белгілі бір дәрежеде рас болса да), өйткені өміршеңдік 20 жылдан 40 жылға дейін таңдалған өмір сүру ұзақтығында көрінбейді. Демек, ер адамның өлімі сыртқы экзогендік факторлармен байланысты. Бұл факторлар үнемі бір-бірін алмастырады.

— Табиғат планетадағы ерлер популяциясын қалпына келтіру мақсатында соғыс алдында және соғыстан кейін ерлердің туылуын реттейді деген рас па?

— Ғылым мұндай нәрселерді байқайды — иә, бірақ бұл шынымен соғыстарға байланысты ма, жоқ па деген нақты түсінік жоқ. Дегенмен, бұл ғылыми дәлелденген факт емес, популистік мәлімдемелер деңгейінде.

— Кейбіреулер Қазақстандағы әйелдер популяциясының азаюы — өткен ғасырдың 30-шы жылдарындағы ашаршылықтың салдары деп есептейді. 100 жыл бұрынғы демографиялық оқиғалар бүгінгі күнге әсер ете ала ма?

— Қазір әйелдер саны ХХ ғасырдың басындағы ашаршылықпен байланысты деген теорияны алғаш рет естіп тұрмын. Әйтпесе, татар-моңғол шапқыншылығын қазіргі қазақстандық демографиямен байланыстыруға болады.

Тарихи оқиғалар демографияға ондаған жылдарға әсер ететіні рас, бірақ гендерлік тұрғыда емес

1897 жылғы халық санағынан кейін, жұт болған кезде, 1916 жылғы халық-азаттық көтеріліс, азаматтық соғыс, 20 және 30-жылдардағы ашаршылық орын алған кезде, қазақтар саны 1897 жылғы деңгейге қарағанда XX ғасырдың 60-жылдарының соңына қарай ғана қалпына келді деп айта аламын.

Табиғат бос орынды толтырып отырады

— Салыстырмалы түрде айтқанда, әскери және басқа да жағымсыз оқиғалар жас халықтың өліміне әкеліп соғады, бұл демографиялық құлдырауды тудырады. ХХ ғасырдың басында көптеген осындай оқиғалар болды, содан кейін Ұлы Отан соғысы, демографиялық сәтсіздіктердің толқыны, әрине, халыққа әсер етті, бірақ, гендерлік компонентіне емес.

Соғыстан кейінгі жылдардағы бала туу негізінен, менің ойымша, табиғаттың ерлер популяциясын қалпына келтіру ниетімен емес, отбасылық байланыстардың қалпына келуімен байланысты

Ал Қазақстандағы жас әйелдердің тапшылығын әрдайым өңірлік призма арқылы қарастыру қажет. Бір жерде ерлердің немесе әйелдердің ішкі көші-қоны жоғары болуы мүмкін. Тіпті қыздар мамандықтары бар университеттің елді мекенінде орналасуы осы аймақтың демографиялық көрінісіне әсер етеді.

— Яғни, жас әйелдер Қазақстаннан бір жерге қашып кетті деп айтуға негіз жоқ па?

— Мен мұндай статистикалық деректер көрген емеспін.

Жас әйелдер қайда кетті деген сұраққа жауап беру үшін білім беру және еңбек мүмкіндіктерінен бастап белгілі бір аймақтағы өмір сүру деңгейіне дейінгі барлық жағдайларды зерттеу керек

Халықтың көші-қоны үздіксіз процесс.

Қалай болғанда да, Қазақстандағы әйелдер санының азаюы тұжырымдамасын растау үшін ұзақ мерзімді үрдістер мен бақылаулар қажет. Бір реттік көрсеткіш — бұл тұжырым жасауға негіз емес, бірақ алдағы бірнеше жылда бақылауға себеп.