Елді азық-түлікпен қалай қамтамасыз етуге болады?

Бірақ нарықты зерттеу барысында мына нәрсе түсінікті болады: жеткілікті көлемде және сапалы өндіруді үйрендік, ауылшаруашылық өнімдерін өңдейтін заманауи зауыттар бар, мамандар бар. Бірақ өнімді сату өте қиын. Жергілікті компаниялардың өкілдері атап өткендей, ірі желілер көбінесе жергілікті өндірушілерге көптеген кедергілер тудырады және қазақстандық өнім импортпен ығыстырылады. Нәтижесінде көбісі өндіріс көлемін төмендетуге мәжбүр. Таңқаларлығы, тіпті қарыштап өсіп жатқан рубль қазақстандық супермаркет сөрелеріндегі ресейлік өнімнің бағасына әсер етпейді. Сарапшылар амалсыз сапа туралы ойланады – импорттық өнімдер неден жасалады және оларға қандай маржа салынған? Шетелдік жеткізушілер өздеріне шығын келтіріп жұмыс жасаулары екіталай, ал төмен баға оп-оңай түсіндіріледі: арзан нәрсе сапалы болмайды.

Супермаркеттер ең алдымен төмен бағаны басшылыққа алады – арзан өнімдерді тезірек сатуға болады, ал сатып алушы олардың сапасы мен денсаулығын өзі ойласын. Нәтижесінде жергілікті тұтынушылар ұтылмау үшін кейде өз стандарттарын төмендетуге мәжбүр болады.

Дегенмен, неге қазақстандық өндірушілердің өнімдері дүкен сөрелерінде импорттардың арасында жиі жоғалады? Жауапты «Қазетөнім» ЖШС директоры Серік ІЛИЯСОВ берді:

– Біздің өнімдеріміз ірі желілік супермаркеттерде бар, бірақ мәселе барлық ассортимент ұсынылмайтындығында, олар тек бірнеше өтімді позицияны алады, олардың пікірінше, әбігерленбеуді жөн көреді. Желілермен жұмыс істеудің қиындығы неде? Біз өз өнімімізді сатуға береміз және сатылған тауар үшін қаражатты ұзақ уақыт күтеміз, ал бізге шикізатқа да, жалақыны да төлеу керек. Көбінесе біздің өнімдеріміз дұрыс сақталмайды, бұзылады, бірақ біз оны бақылай алмаймыз, келісімшарттар біздің пайдамызға жасалмайды. Барлығы көрші елдердің өнімдерімен толтырылған, сапасы әлдеқайда нашар, сондықтан ол арзан, желілер үшін маржа жоғары, олар көбірек ақша табады. Ал әңгіме ұлт денсаулығы жайлы болып отыр!  

Сауда желілерімен ынтымақтастықтың қиындықтары туралы «Курочка Ряба» ЖШС директоры Михаил ТЕПЛЯШОВ  та айтады:

 – Азық-түлік өндірушілері үшін сауда желілері ынтымақтастық үшін өте қатаң жағдайларды ұсынады. Тауарды сатудан түскен пайызды – ретробонустарды талап етеді, бұл кез-келген жеткізушінің бағасын арттырады және сәйкесінше сатып алушы үшін баға өседі. Егер мемлекет жергілікті тамақ өнеркәсібін қолдаса, сауда желілерінде өнімді сату және импортты әкелу мәселелерін бақылайтын болса, онда осындай реттеудің арқасында отандық тауарлардың құнын төмендетуге болар еді.

Қазақстандық азық-түлік өндірушілері қандай қолдауды күтуде?

Жалғыз нәрсе – оларға өз өнімдерін сатуға көмектесу, сатып алушының жолын барынша жеңілдету.

Басқа елдерде муниципалитеттер желілерден өз өндірушілеріне ең қолайлы режимді ұсынуды талап етеді – сөрелердегі басым орындарды, қосымша орналастыру орындарын бөлу, сатылған тауарлар үшін жылдам төлем тетіктерін енгізу, отандық брендтерді алға жылжыту. Сала өкілдерінің айтуынша, егер бізде мұндай тәсілдерді енгізбесек, онда өз еліміздегі қазақстандық азық-түлік өнімдерінің үлесі тоқтаусыз төмендейтін болады, ал бұл біздің азық-түлік қауіпсіздігімізге тікелей әсер етеді.

– Бүгінде азық-түлік импорты дағдарыстық деңгейге жетті, 2021 жылдың қорытындысы бойынша ол шамамен 4,9 млрд долларды құрады. Біз азық-түлік нарығымызды басқа елдерге береміз. Соңғы айлардағы оқиғалар біздің қандай осал екенімізді көрсетті, кез келген импорт валюта бағамына байланысты. Өзіміздің отандық өнімімізді қолдайтын және дамытатын уақыт келді. «Қазақстандық өнімді сатып ала отырып, біз өз мемлекетіміздің азаматтары ретінде отандық өндірістің дамуына үлес қосамыз», – деп есептейді «Атамекен» ҰКП агроөнеркәсіптік кешен және тамақ өнеркәсібі департаментінің директоры Ербол ЕСЕНЕЕВ.

Өндірістік салаларды, оның үстіне азық-түлік өнімдерін өндіруді дамыту – бұл экономиканы дамытудың стратегиялық дұрыс жолы екені баршаға түсінікті сияқты. Тағам саласы елдің азық-түлік қауіпсіздігінің іргетасы болып табылады. Салалық сарапшылардың пікірінше, мемлекет бұл мәселені бақылауға алып, сауданы реттейтін заңнамалық актілерді түзетумен айналысатын уақыт келді. Қазіргі әлемдік тұрақсыздық жағдайында ертең импорттық азық-түлік біздің сөрелерімізден жойылмайды деп ешкім кепілдік бере алмайды. Сондықтан, сарапшылардың айтуынша, сауда желілерінде, басқа сату нүктелерінде жергілікті өндіріс өнімдерінің кем дегенде 70% болуына тырысу керек.

«Қазақстанда жасалған» деген жазуы бар тауарлар біздің дүкендерімізде басымдыққа ие болады деп сенеміз. Өйткені, оларды сатудан түскен пайда өндірісті дамытуға, жаңа жұмыс орындарын құруға және мемлекеттік бюджетті толықтыруға жұмсалады. Біз үшін азық-түлік патриотизмі әлі түсініксіз нәрсе болып табылады. Ал бұл азық-түлік нарығындағы бағалардың тұрақтылығы мен болжамдылығына әкеледі.