Доллар сатылымы төрттен бірге төмендеді

Дегенмен, сарапшылардың пікірінше, теңгеге қысым 2021 жылы да сақталады. Бірақ салдары әртүрлі болады деп болжайды.

Осыған байланысты біз Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының (ҚСЗИ) бас ғылыми қызметкері Вячеслав Додоновқа бірнеше сұрақтар қойдық.

Пандемия мен карантин қатты әсер етті

— Вячеслав Юрьевич, бұл туралы не айтуға болады? Кейбір сарапшылар “девальвация болжамы төмен” десе, басқалары халықтың жағдайы төмендегеннен дейді. Сіз қалай ойлайсыз?

— Біріншіден, наурыз-сәуір айларында мұнай бағасының құлдырауы мен бағамның алғашқы секірісінен кейін девальвация болжамы шыңына жеткен кезеңде,

карантиндік шектеулерге байланысты валюта айырбастау операциялары іс жүзінде қол жетімді болмады,

себебі айырбастау пунктері де, банктер де жабылды. Бұл бір айға созылды және бұл да қолма-қол валютаға деген сұранысқа әсер етті.

Және айтарлықтай қатты әсер етті деуге болады, өйткені бұл сұраныс дәстүрлі түрде осындай күрт қозғалыстар кезеңінде күшейе түсті. Ал бұл жолы халықтың валюта сатып алу мүмкіндігі болмады. Содан кейін, эпидемиологиялық қалпына келтіруге байланысты әр түрлі аймақтарда болған шектеулерді біртіндеп алып тастау басталған кезде, толқулар біршама азайып, сұраныс төмендеді. Менің ойымша, бұл фактор негізгі болды.

Табыстың төмендеуі, әрине, белгілі бір дәрежеде әсер етті, бірақ қатты емес. Себебі адамдар валютаға ағымдағы кірістерді емес, күнделікті қажеттіліктерге жұмсалатын жалақыны емес, тұрақты шарттарда теңгемен сақталуы мүмкін жинақтарды салады, ал дүрлігу кезеңінде валютаға ауыстырылады.

Теңгеге қысым сақталады

— Айтпақшы, жеке тұлғалардың сатып алып, сатуы ұлттық валюта бағамына әсер ете ала ма?

— Олар бағамға белгілі бір дәрежеде әсер етеді, бірақ қосалқы дәрежеде. Сіз келтірген дара сұраныс көрсеткіші KASE және биржадан тыс нарықтағы сауда-саттықтың шамамен бір айының көлеміне сәйкес келеді.

Яғни халық тарапынан валютаға сұраныс оның жалпы көлемінің шамамен 10%-ын құрайды

Бұл курсты қалыптастыратын көрсеткіш емес. Бірақ халық тарапынан валютаға ең жоғары, дүрлікпе сұраныс кезеңінде нарыққа қысқа мерзімді қысым жасауы мүмкін.

— Сіздің ойыңызша, ұлттық валюта таяу және орта мерзімді перспективада өзін қалай ұстайды?

— Меніңше, теңгеге қысым 2021 жылы сақталады және төмендеуін жалғастырады, алайда ол бірқалыпты (жылына шамамен 10%) болуға тиіс. Теңгені 2020 жылға қарағанда мұнай бағасының жоғары болуы ұстап тұрады, бірақ оған қарсы факторлар да болады:

• Ұлттық қордан валютаны сатудың аз көлемі, бұл 2020 жылы биржада бағамды қалыптастырудың маңызды факторы болды
• өткен жылы сауда-саттықтағы шектеулерге байланысты басылған импортқа кейінге қалдырылған сұраныс
• сыртқы қарыз алу желісі бойынша валюта ағынының төмендеуі

Әлемде долларға сұраныс артады

— Әлемдік нарықта АҚШ долларының қандай да бір елеулі “секіруін” күтуге бола ма? Мысалы, еуро немесе дамушы елдердің валюталарына?

— Қазір доллар бірқатар факторлардың әсерінен әлемдік нарықта өз позициясын жоғалтады және оны әлсіреу күтіп тұр деп саналады. Менің ойымша, бұл әлі де алыс перспективаның мәселесі, дегенмен бұл үшін алғышарттар бар. Бірақ доллар босқын-валюта ретінде өз позициясын сақтайды және

жаһандық деңгейде сақталатын басты босқын-активтер ірілендірілген валюта ретінде

– АҚШ-тың мемлекеттік қарыз міндеттемелері. Сондықтан, қаржы нарықтарында дүрбелең немесе жай турбуленттілік туындаған жағдайда, осы активтерге қаражат түседі және долларға сұраныс артады.

2021-де әлемдік нарықтардағы дағдарыстық оқиғалардың жоғары ықтималдығын ескере отырып, менің ойымша

долларға сұраныс сақталады, тіпті өседі және оның басқа әлемдік валюталарға қатынасы төмендемеуі керек

Бәрі керісінше сияқты.

Сұраныстың төмендеуінде таңғаларлық ештеңе жоқ

Сол сұрақтарға Wall Street Invest Partners талдаушысы Данияр Жұмекенов те жауап берді:

— Девальвациялық болжамдарды азайту үшін қандай да бір маңызды алғышарттар жоқ. 2020 жылдың басынан бері теңгенің долларға шаққандағы құны 11%-ға төмендеді, ал инфляция 7,5%-ды құрады. Сонымен қатар, азық-түлік тауарларының бағасы азық-түлік емес тауарларға қарағанда жылдам өсті:

11,3% қарсы 5,5%, бұл халық арасында жинауға құлшыныстың артқанын көрсетеді

Бірінші кезекте бұған табыстарының төмендегені себеп. 2020 жылғы қарашадағы жағдай бойынша олар 4,8%-ға төмендеді.

Сондай-ақ, коронавирусқа және карантиндік шаралардың теріс әсеріне байланысты белгісіздікті ескерген жөн. Сонымен қатар, локдаунға байланысты адамдар шетелге сапарларын тоқтатуға мәжбүр болды. Мұның бәрі валюта сатып алуға әсер етуі керек еді. Өткен жылы пандемияға байланысты бүкіл әлемде импорттаушылардың белсенділігі төмендеді. Сондықтан қазақстандық бизнес тарапынан валютаға сұраныстың төмендеуінде таңқаларлық ештеңе жоқ.

Жеке тұлғалар валюта бағамына әсер ете алады. Әрине, олардың мәмілелерінің мөлшері бизнес өкілдері мен мемлекеттік компанияларға қарағанда айтарлықтай төмен,

бірақ егер адамдар валютаны жаппай айырбастай бастаса, бұл өте маңызды аралас әсер береді

Мысал үшін алысқа барудың қажеті жоқ. Қазір барлығы Reddit форумына келушілердің келісілген сатып алуының арқасында басталған GameStop акцияларымен жағдайды белсенді түрде талқылауда. Валюта құнына әсер ету үшін көп күш қажет. Әдетте, жинақтауға нақты қауіп төнуі керек, мысалы, экономикадағы проблемаларға байланысты. Бұл тәуекелге негізінен валюта айырбастауға тыйым салынған Венесуэла сияқты экономикалық әлсіз елдер жатады. Неғұрлым “сау” елдерге келетін болсақ, бұл курсқа қосымша әсер ету туралы емес, мүлде анықталмайды.

Доллар теңгеге қарай нығаюы мүмкін, бірақ шамалы

— Қаңтар айының екінші жартысынан бастап теңге бағамы басқа да дамушы және шикізат валюталарына қарап өсуде. Мәселе бірдей — пандемия жаһандық экономикаға теріс әсер етуді жалғастыруда. Тиімді вакциналардың болуына қарамастан, коронавирусты ұстап тұрудың жалғыз жұмыс әдісі карантин болып қала береді. Қытайдағы COVID-19 індетіне және Еуропада жаңа штамдардың пайда болуына қосыңыз.

Мұндай жағдайда инвесторлар тәуекел активтерімен араласпауды жөн көреді және өз капиталын баспана құралына бағыттайды. Атап айтқанда, америкалық доллар ұзақ уақыт құлағаннан кейін қайта өсе бастады.

Сонымен қатар, ол еуро, фунт, йен және басқалары сияқты дамыған елдердің басқа валюталарына да қатысты өсуде

доллар индексі 20 қаңтардан бастап 0,8% – ға өсті.

Естеріңізге сала кетейін, бұл АҚШ-тың жаңа Үкіметінің мемлекеттік қарыздың ұлғаюын және “баспа машинасының” күшейтілген жұмысын білдіретін 1,9 трлн долларға фискалдық ынталандырудың жаңа пакетін енгізу жөніндегі жоспарларына қайшы келеді.

Жағдайдың одан әрі дамуын болжау мүмкін емес. Мысалы, 2020 жылдың соңында ECB наурыз айында карантиннің жойылуын және еуропалықтардың ұжымдық иммунитетін күтті. Жақын арада бұл болжамдар қайта қаралатын болады. Жақында ФРЖ-нің өкілдері америкалық экономиканың қалпына келу қарқынына наразы болған пікірлерін атап өткен жөн. Бір сөзбен айтқанда, жақын арада

біз нарықтардағы сантимменттің өзгеруіне және пессимистік көңіл-күйдің өсуіне куә бола аламыз

Бұл долларға қолдау көрсетеді, ол теңгеге 430 белгісіне дейін нығая алады.