Әйелдердің зейнет жасын төмендету қажет емес — жұмыс керек

“Әйелдердің зейнет жасын өсірумен байланысты мемлекет қатесін түзетіп, оны 58 жасқа дейін төмендететін кез келді. Сондай-ақ, азаматтардың жасы бойынша, ауырған, мүгедек болған және т.б. жағдайда ең төменгі кепілді әлеуметтік қамсыздандырылуын енгізу қажет. Зейнетақыларды, стипендияларды, жәрдемақыларды міндетті индекстеу инфляцияның өткен жылғы көрсеткішінен (8,4 жылы – 2021%) жоғары деңгейде”, – деп ұсынды «Халық партиясының» фракциясы.

2027 жылға қарай әйелдердің зейнет жасын ерлер үшін 63 жасқа тең табалдырықпен теңестірілуі тиіс.

Мен сені іздеймін, жұмыс!

Бұл шешім қабылданған кезде мемлекет мұндай қажеттілікті бірнеше себеппен дәлелдеді:

• өмір сүру ұзақтығының өсуі
• қарттықта қамтамасыз ету үшін зейнетақы жинақтарының төмен деңгейі
• зейнетақы жасын арттырудың жалпы әлемдік тренді
• еңбекке қабілетті жастағы адамдарға мұқтаж Қазақстанның қарқынды қартайып келе жатқан халқы

2013 жылы Қазақстанда алғаш рет ерлер мен әйелдердің зейнеткерлік жасын теңестіру туралы сөз болған кезде еңбек министрі Серік Әбденов Үкіметте сөйлеген сөзінде былай деді:

“Азаматтармен диалог барысында 50 және одан жоғары жастан кейін адамдарды жұмыспен қамту мәселесі көтерілді. Оның ішінде 50 жастан кейінгі әйелдердің қауіпсіздігі сөз болды.

Кешенді жоспар құрылды, ол бүгінде іске асырылып жатқан мемлекеттік және салалық бағдарламалар шеңберінде жұмыс орындарын құруды қамтиды

Атап айтқанда, Үдемелі индустриялық-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасына әйелдердің кеңінен қатысуы, “Бизнестің жол картасы-2020” бағдарламасы аясында 50 жастан асқандар арасында кәсіпкерлікті ынталандыру көзделген.

Біз бұл жоспарлардың нақты орындалуы туралы есепті еш жерден таппадық. Жұмыс берушілер ұсынған бос орындар бойынша,

50 жастан асқан әйелдер кейбір пансионаттарда, супермаркетте немесе тазалаушы және вахтер, күтуші ретінде тек аз ғана ақы төленетін жұмыс таба алады

Педагогикалық немесе медициналық тәжірибесі бар әйелдердің, сондай-ақ ғылыми қызметкерлердің жұмысында жағдай сәл де болса жақсы. Қазақстан еңбек конфедерациясының бас хатшысы Мұрат Мәшкенов бірінші кезекте мемлекет зейнет жасына дейінгілерді жұмысқа орналастыру мүмкіндігі мәселесін шешуі керек деп есептейді.

Зейнеткерлік жас төмендемейді

— Бұл мәселе Қазақстан халқы арасында, әсіресе әйелдер үшін әлеуметтік маңызы бар және өзекті мәселе. Бірақ мен дәл қазір зейнеткерлік жасты төмендету туралы әңгімелерде объективті алғышарттарға қарағанда саясат пен популизм көбірек деп ойлаймын, — деп есептейді сарапшы. — Жаңа партияларды тіркеу жақындап келеді.

Әрине, саяси күштер электоралдық кезеңдегі әлеуметтік бағдарлау арқылы өздерін көрсеткісі келеді

Зейнетақы жасы, жалақы, еңбек жағдайлары, сондай-ақ тауарлар мен қызметтердің бағасы халық арасында ең өзекті тақырыптар болды. Мұндай депутаттық бастамаларды қолдауға болады, бірақ шындыққа тіке қарауымыз керек.

— Қандай мүмкіндіктер бар, зейнет жасын төмендету мәслесі жалпы қарала ма өзі?

— Мүмкіндік жоқ. Себебі әлемде өмір сүру ұзақтығының өсу үрдісі байқалады, сондықтан да ТМД елдерінде, сондай-ақ жақын және алыс шетелдерде зейнетке шығу жасы да өсіп келеді.

Зейнет жасының өсуіне әсер еткен басқа факторлар технологиялық прогресс болды, онда ауыр еңбек жағдайлары тек басқарылуы қажет роботтехникамен алмастырылады. Яғни, еңбек жағдайлары адамдарға тіпті қартайғанда да жұмыс істеуге мүмкіндік бере бастады.

Іс жүзінде бүкіл әлемде зейнетақымен қамсыздандыру жұмысшылардың өз жинақтары есебінен қалыптасады. Мен көп жұмыс істедім және көбірек табыс тапсам — зейнетке көбірек жинадым деген сөз. Сондықтан зейнетақы жасы ең жоғары Еуропа мен Скандинавия елдерінде ең белсенді зейнеткерлер бар. Құрметті демалысқа шыққанда, олар тіпті саяхаттай алады.

Мәселе жаста емес, мүмкіндікте

— Бұл Еуропада. Ал Қазақстанда жалпы әйелдердің табысы аз. Зейнет жасына қосылған бес жыл олардың зейнеткерлік қоржынына қатты әсер етеді деп ойлайсыз ба? Мұны біреу ойлады ма?

— Мен мұндай есептеулерді көрген жоқпын. Сонымен қатар, осы бес жыл ішінде әйелдер жұмыс істеп, зейнетақы қорына аударуы керек, яғни бұл еңбек нарығындағы тұрақтылық туралы, ал ол экономикалық және саяси жағдайдың қолында екенін ескеру қажет. Ал бізде үлкен проблемалар бар.

— Бірақ мен бұл жерде бітпес мәселе — әйелдердің зейнет жасындағы жалпы проблемалы қайда орналасу деген сұрақ айналасындағы проблемаға келіп тіреледі. Яғни, мемлекет оларды зейнетке шыққанға дейін тағы бес жыл бойы кездейсоқ табыс іздеуіне итермелейді.

— Бізде еңбек заңнамасы бойынша жұмыс берушілердің зейнеткерлік жас алдындағы адамдарды жұмыстан шығаруға құқығы жоқ.

— Себебі табылады. Мысалы, қысқартуларды ойлап табады.

— Бұл шынымен де проблема. Егер жеке секторда ерекше құнды, тіпті зейнет жасына жеткен қызметкерлердің бизнесі жыл сайын еңбек шартын ұзарта отырып, штатта ұстауға тырысатын жағдайлар болса, онда мемлекеттік қызметте зейнет жасына жету оны бұзуға негіз болып отыр.

Біз қазақстандық әйелдердің өмір сүру ұзақтығы ерлерге қарағанда жоғары болса да, олардың 63 жасқа дейін аяқтау қиынға соғатынын, себебі олар еңбек қызметімен қатар үй еңбегімен үнемі айналысады деген мәселені көтердік.

Жалпы, аға буын қызметкерлерін жас кадрлармен алмастыру жұмыс берушілердің нақты проблемасына айналғанын атап өткім келеді.

ЖОО-лардың бизнеспен кооперациясы жоқ, біліктілігі күмәнді және экономика қажеттіліктерін ескермей мамандар шығарып жатыр

Жаңа жоғары технологиялық өндірістер пайда болып жатыр, оларда аға буын өкілдері мен жастар жұмыс істей алмайды, өйткені олардың тәжірибесі жоқ.

Сондықтан қазір мен Еңбек министрлігінің жаңа басшылығының алдына әйелдердің зейнет жасын төмендетуден басқа бастамалар қоямын. Бірінші кезекте жұмысқа орналасу кезінде жасына қарамастан гендерлік теңдікті қамтамасыз ету және әйелдер еңбегіне барабар ақы төлеу кепілдігі.