Балалар қашықтықтан оқытуды қалай айналып өтті – балалар психиатры

Үйге қамалған балалар

– Сергей Владимирович, балалар оқшауланған өмірде өздерін қалай сезінді? Карантинге тікелей қатысы бар психологиялық немесе психикалық ауытқулары бар балалар санының өскенін байқадыңыз ба?

– Бірнеше компоненттерден тұратын күрделі сұрақ. Біріншіден, қандай да бір орташа статистикалық бала бар деп ойлаймыз. Бұл дұрыс емес. Әр бала әртүрлі. Ересектер сияқты. Біз, әрине, орташа мән қалыптастыра аламыз. Бірақ менің ұстаздарымның бірі палатада орташа статистикалық температура болмайды деп айтқанды ұнатады. Біреуінде 38, біреуінде 36 болады. Бірақ бұл палатадағы орташа температура қалыпты дегенді білдірмейді.

Сондай-ақ, адамдар мәжбүрлі түрде оқшауланған, қарым-қатынастан тыс болғанда өздерін қалай сезінді? Интроверттелген жасөспірім балалар, әдетте, карантинге өте жақсы шыдайды. Мен айтар едім, олар тіпті қуанышты. Экстраверт жасөспірімге, қарым-қатынасты жақсы көретін және тұрақты байланысты жақсы көретіндерге қиын.

Яғни, балалар өмірдің жаңа режиміне әртүрлі қарайды. Біздің қоғам экстраверттелген және онда белгілі бір ережелер бар: сен қол жеткізуіңіз керек, әлеуметтік байланыстар орнатуың керек. Бұл қоғам мәжбүрлейтін міндетті белсенділік және батыстық “егер сенбелсенді болмасаң, онда бишарасың” үлгісі балаларға теріс әсер етеді.

Бір қызығы, экстраверттелген қоғамның қандай да бір қысымынан зардап шеккен балалар өздерін жақсы сезіне бастады. Олардың невротикалық көңіл-күйінің бұзылуы, қорқыныштары мен уайымдары артта қалды. Олар өздері үшін ыңғайлы, тәпті әлеуметтік қолайлы жағдай жасап алды. Алайда, белсенді балаларға, және олар көп, оқшаулану ауыр тиді.

Бірақ ересектерге қарағанда, балалар өте тез бейімделеді және өзгереді. Ересектерге қайта бейімделу әлдеқайда қиын

Қайта бейімделуден кейін қалыпты өмір мен жұмыс режиміне оралу қиынырақ. Мұндайда жас ұрпақ әлдеқайда ептілеу.

Ыңғайлы қашықтықтан оқыту

— Яғни, егер олар көзбе-көз қарым-қатынас жасамаса, олар әлеуметтік желілерге ауысады және бұл көрініс оларға жеткілікті ме?

– Иә, дәл солай.

– Карантинге байланысты өмір сүру режимі мен ырғағының өзгеруіне бейімделу жағынан қандай жас топтары осал болды? Мектеп оқушыларынан кімдерге қашықтықтан оқытуға бейімделу ауыр болды?

– Балаларға оқытудың мұндай түріне бейімделу қиын болған жоқ. Себебі мұнда бақылауды аса талап етпейді. Және де кез-келген бала одан құтыла алады.

Бір ғана мысал келтірейін. Егер бала қашықтықтан оқыту кезінде мектептер қолданған интернет-платформаны қосса, ол компьютер алдында отырғандай болады, бірақ кез-келген уақытта интернет нашар деп бейнекамераны өшіре алады. Ал мектептер мен білім басқармалары оқушылардан сапалы интернетті талап ете алмайды.

Шын мәнінде, мектеп оқушыларының көпшілігі сабақтарға формальды түрде қосылды, ал іс жүзінде олар ұйқысын  немесе ойынын жалғастырып жатты

немесе бір-бірімен сөйлесіп отырды.

— Мұны тексеру мүмкін емес пе?

– Әрине, интернет нашар ма әлде оқушы сабаққа қатысқысы келмеді ме, тексеруге болады. Бірақ бұл өте көп күш жұмсауды талап етеді. Мұғалімнің шындықты іздеуге кететін шығындары нашар интернет туралы әңгімеге сене салуға сәйкес келмейді. Яғни, қашықтықтан оқыту формасы балаларға да, мұғалімдерге де ыңғайлы.

Адам үйден шықпай сабақ жүргізеді. Бала төсекте жатып, сабаққа қатысып отырғандай бола алады. Әрине, бұл ыңғайлы

Сондықтан қашықтықтан оқыту – қазір балалардың психикалық тұрақтылығына соққы бола алмайды.

Мұның салдарын біз кейінірек, олар басқа шындыққа, әдеттегі оқу формасына оралған кезде білеміз

Бұл қиындықтарды олардың жаңа жағдайларға тез бейімделу қабілеті жеңілдетеді деп сенеміз. Ересектер, өкінішке орай, бұған қабілетті емес. Сондықтан пандемия соққысының көп бөлігін балалар емес, ересектер қабылдады.

Ата-ана бақылауы

— Бұл соққы – өзінің негізгі жұмысынан басқа үйдегі репетитор рөлін орындауда қалай байқалды?

– Әрине, ата-аналарға жағдайды бақылау қиынға соқты. Бұрын бала сабақ кезінде мектептің бақылауында болатын. Егер ол сабаққа келмесе, ата-аналарға мұғалімдер хабарлап отырды. Қазір формальды түрде балалар сабақта, бірақ бақылау басталған кезде балалардың білімдеріндегі олқылықтар көрініс береді.

Ата-аналарға бұл жұмысқа кірісу қиынға соқты. Шын мәнінде, оларға бұрын мұғалімдер атқарған бақылау функциясы жүктелді

Егер ата-ана үйде отырса, онда бұл басқа нәрсе. Алайда, менің білуімше, жартысынан көбі жұмыс істемей отыра алмайды.

– Пандемия кезінде қандай олқылықтар жиі кездеседі?

– Невротикалық. Мен олардың саны әлдеқайда көп болды деп айтпас едім, сондай диагноз көп қойыла бастады. Балалар неден қорқады? Көпшілік алдында сөйлеуден, топтағы барлық адамдармен бірге қалудан, бірдеңені дұрыс емес айтып немесе жасап қойса, басқаларының күлкісіне қалудан.

Балалармен психологиялық жақындық

— Ата-аналар сізге баласын ертіп келгенде, мәселе балада емес, ата-ананың өзінде екені анықталған кездер болды ма? Бұл пандемия кезінде оқшаулануға байланысты ма?

– Бәрі әлдеқайда күрделі. “Барлық жақсы нәрсе әке мен анадан, ал жаман нәрсе ата-анадан” деген жақсы метафора бар. Локдаун басталған кезде, тіпті : “Интернет жұмыс істемей қалды, электр қуаты өшті, отбасыммен жарты сағат сөйлестім. Менімен бірге керемет адамдар тұрады екен!» деген әзіл де пайда болды.

Шын мәнінде, кейбір қиындықтар мәжбүрлі тығыз қарым-қатынастан емес, адамның өзіне байланысты шиеленіседі. Тығыз қарым-қатынаста бар ма әлде жоқ па, бірақ егер ата-ана балаға қызығушылық танытпаса, ол онымен тығыз да, суық та қарым-қатынас жасауға мүдделі емес. Ол гаджетке кіріп, қарама-қарсы жерде отыр ма әлде жұмыста жүр ме, маңызды емес. Физикалық қашықтық әрқашан анықтаушы фактор бола бермейді.

Айқындаушы фактор – ата-ананың бала әлеміне қаншалықты араласқысы келетіндігі немесе оны мүлдем қаламайтындығында

Егер ол күні бойы физикалық түрде қасында болса да, бұл оның бала туралы білгісі келетінін білдірмейді. Бұл мәселенің психологиялық құрамдас бөлігі.

— Шынымен де гаджетпен өмір сүретін, балаларына көңіл бөлмейтін ата-аналар көп пе?

— Мұндай отбасылар маған карантинге дейін де, қазір де келеді. Көрініс, әрине бірдей емес, бірақ бұл карантиндік шараларға тікелей байланысты емес. Бұл жалпы ақпараттануға байланысты. Өкінішке орай, көбінесе ата-аналардың емес, ең алдымен балалардың ақпарат білгендігіне байланысты.

Яғни, балалар көбінесе ата-аналарын қолдарынан жетектеп өздері ертіп келеді. Дәл сол балалар психологқа немесе психиатрға жүгінуді талап етеді

Баланың өзі маман іздейді және ата-анасына өзін ертіп апауға мәжбүр етеді. Бұл жиі кездесуде. Бұл тұрғыда балалар әлдеқайда икемді және заманауи, олар көмек алуға дайын. Өкінішке орай, ата-аналардың өздері бұған дайын емес.

Жалғасы бар…